• شناخت بیماری ها, هورمون و ویتامین ها, وبلاگ ها
• ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۱

زردی در نوزادان

زردی در نوزادان یکی از شایع‌ترین بیماری‌هایی است که بیشتر نوزادان در چند روز اول زندگی خود به آن دچار می‌شوند. احتمال زردی در نوزادان نارس بیش از دیگر نوزادان است. اولین جای بدن که زردی در آن مشاهده می‌شود، چشم و صورت نوزاد است، و به تدریج سینه، شکم و پاهای نوزاد نیز ممکن است زرد شوند. باید هر نوزادی که زرد می‌شود را (حتی اگر حال او خوب باشد) در اولین فرصت به پزشک رساند و در صورت نیاز درمان کرد، زیرا زردی شدید می‌تواند باعث عقب‌ماندگی ذهنی و حتی مرگ نوزاد شود. در ادامه به معرفی این عارضه، تشخیص و روش‌های بهبود آن می‌پردازیم.

تغییر رنگ پوست و چشم نوزادان

زردی نوزادان باعث تغییر رنگ پوست و چشم نوزادان به رنگ زرد می‌شود. این بیماری در نوزادان بسیار شایع است و زمانی به وجود می‌آید که مقدار بیلی‌روبین خون آن‌ها زیاد می‌شود. بیلی‌روبین ماده زرد رنگی است که به طور معمول در خون انسان وجود دارد و محصول تخریب شدن گلبول‌های قرمز پیر و فرسوده خون است. بیلی‌روبین آزاد شده در خون به کبد می‌رسد و از آنجا برای دفع به دستگاه گوارش می‌رود و توسط مدفوع دفع می‌شود. در دوران بارداری بیلی‌روبین خون نوزاد توسط کبد مادر دفع می‌گردد، اما در نوزادان به دلیل این که هنوز کبد درحال کامل شدن است مدتی طول می‌کشد تا این عضو بدن کار خود را شروع کند و‌ توانایی دفع بیلی‌روبین را پیدا کند. این بیلی‌روبین‌ها در خون جمع و باعث تغییر رنگ پوست نوزاد به زرد می‌شوند.

خوشبختانه در اکثر موارد، زردی کودکان و نوزادان با شروع به کار کبد، خود به خود از بین می‌رود و بیلی‌روبین با غذا خوردن از بدن دفع می‌شود. در اکثر موارد زردی پس از ۲ تا ۳ هفته از بین می‌رود، اما در نوزادان زودرس ممکن است ۲ ماه طول بکشد. زردی بیشتر از صورت شروع می‌شود و بعد به جاهای دیگر بدن گسترش می‌یابد.
باقی‌ماندن مقدار زیاد بیلی‌روبین در بدن نوزاد می‌تواند خطر ایجاد ناشنوایی، فلج مغزی و یا دیگر آسیب‌های مغزی را در آن‌ها افزایش دهد. انجمن متخصصین اطفال آمریکا پیشنهاد داده است که پیش از ترخیص نوزادان از بیمارستان احتمال وجود زردی در تمام نوزادان بین ۳ تا ۵ روزه سنجیده شود.
​

زردی نوزادان باعث تغییر رنگ پوست و چشم نوزادان به رنگ زرد می‌شود.

علت زردی نوزادان چیست؟

بالا بودن سطح رنگدانه ای به نام بیلیروبین (bilirubin) در خون موجب زرد شدن پوست می شود. بیلیروبین در خون همه مردم صرفنظر از سن وجود دارد. بیلیروبین یکی از فراورده های جنبی است که در زمان تجزیه سلول های قرمز خون که پیر شده اند، حاصل می شود. معمولا کبد بیلیروبین را از خون جمع آوری کرده و از طریق مدفوع آن را از بدن دفع می کند.

در طی حاملگی کبد مادر بیلیروبین جنین را نیز دفع می کند. بعد از تولد مدت زمانی طول می کشد تا کبد بچه فعالیت خود را شروع کرده و بیلی روبین را از خون دفع کند. نتیجه آن تجمع این رنگدانه در خون نوزاد است که در زیر پوست و سفیدی چشم رسوب کرده و موجب زرد شدن پوست و سفیده چشم نوزاد می شود.

این نوع یرقان یا زردی را زردی فیزیولوژیک می نامند و معمولا در دومین یا سومین روز زندگی بچه تا حدود دو هفته بعد از تولد ظاهر می شود (در بچه های نارس اوج آن در ۵ تا ۷ روز پس از تولد شروع شده و ممکن است نهایتا تا دو ماه بعد کامل برطرف شود). روند شروع زردی پوست از صورت بچه است و به سمت پایین و گردن و قفسه سینه ادامه می یابد تا اینکه در موارد زردی شدید به نوک انگشتان پای بچه برسد و کل بدن را زرد کند.

آیا تغذیه نوزاد با شیر مادر می تواند علت زردی باشد؟

تغذیه با شیر مادر زردی ایجاد نمی کند، اما زردی به احتمال بیشتری در نوزادانی وجود دارد که با شیر مادر تغذیه می شوند.

ناکافی بودن سطح مایعات بدن بچه می تواند موجب غلیظ شدن خون و بالا رفتن سطح بیلیروبین خون نوزاد شود. بنابراین اگر بچه با شیر مادر تغذیه می شود و هنوز شیر کافی ترشح نمی شود که بچه بخورد، احتمال دارد که زردی سریعتر و شدیدتر باشد (در بچه هایی که با شیر خشک تغذیه می شوند نیز زردی رخ می دهد اگر به اندازه کافی شیرخشک دریافت نکند).

تغذیه با شیر مادر

اگر فکر می کنید که شیر پستان تان برای تغذیه نوزاد کافی نیست، در مورد این مشکل با پزشک یا پرستار خود مشورت کنید. ممکن است به مشاوره شیردهی و افزایش تولید شیر برای شیردهی کافی بچه نیاز داشته باشید.

زمانی که بچه شیر کافی از پستان مادر دریافت کند – مثلا با استفاده از تکنیک های افزایش ترشح شیر مادر – اکثر اوقات با افزایش دفعات شیر دهی به بچه، یا از طریق تغذیه بچه با مکمل شیر مادر؛ زردی رفع می شود. آکادمی متخصصان کودک آمریکا (The American Academy of Pediatrics (AAP)) توصیه کرده است که مادران زائو در چند روز اول حداقل روزی هشت تا ۱۲ بار بچه خود را شیر بدهند.

زردی شیر مادر

بعضی از بچه ها دچار اختلالی می شوند به نام “زردی شیر مادر (breast-milk jaundice)” که در چند هفته اول بعد از تولد رخ می دهد. این بیماری اغلب در روز های ۷ تا ۱۱ بعد از تولد تشخیص داده می شود.
​

بالا بودن سطح رنگدانه ای به نام بیلیروبین (bilirubin) در خون موجب زرد شدن پوست می شود.

بچه شما ممکن است شیر کافی خورده و افزایش وزن طبیعی داشته باشد، اما چیزی از شیر با توانایی پردازش و دفع بیلیروبین تداخل داشته باشد. این اغلب در زردی فیزیولوژیک رخ می دهد و هفته ها تا حتی یک ماه پس از تولد برطرف می شود.

زردی شیر مادر در بچه هایی که بطور کامل با شیر مادر تغذیه می شوند تقریبا شایع اس و عموما بی خطر محسوب می شود. اگر سطح بیلیروبین بچه خیلی بالا باشد، ممکن است پزشک تغذیه با شیر مادر را موقتا یکی دو روز قطع کند و زمانی که سطح بیلیروبین پایین آمد، دوباره شیردهی با پستان از سر گرفته شود.
​

علائم زردی در نوزادان چیست؟​

اولین علامت زردی در نوزادان زرد شدن پوست و چشم آن‌ها است. تغییر رنگ ممکن است در روز ۲ تا ۴ تولد نوزاد از صورت او شروع شود و به سمت دیگر نقاط بدن مثل دست، پا و شکم گسترش یابد. مقدار بیلی‌روبین معمولاً بین روزهای ۳ تا ۷ تولد به بالاترین مقدار خود می‌رسد.
روش ساده برای اینکه متوجه شویم نوزاد به زردی مبتلا شده است یا نه به این صورت است که اگر به آرامی روی پوست نوزاد فشار بدهید، پس از برداشتن فشار پوست نوزاد زرد دیده می‌شود.​

چه زمانی باید به پزشک مراجعه شود؟​

در بیشتر مواقع ابتلا به زردی در نوزادان طبیعی است، اما در برخی نوزادان به وجود آمدن زردی ممکن است نشانه‌ای از مشکلات دیگری باشد. افزایش بیش از حد بیلی‌روبین ممکن است باعث نفوذ آن به مغز نوزاد و در نتیجه سبب آسیب دائمی به مغز شود.

اگر هر کدام از نشانه‌های زیر را در نوزاد خود دیدید به پزشک مراجعه کنید:
​
زردی در بدن نوزاد گسترش یافت یا شدیدتر شد​.
نوزاد دچار تب بالای ۳۸ درجه شد​.
رنگ زرد نوزاد عمیق‌تر یا پررنگ‌تر شد​.
نوزاد به سختی تغذیه می‌کند​.
بی‌حال یا بی‌انرژی است​.
نوزاد وزن نمی‌گیرد​.
وقتی با صدای زیرتر و بلندتر از معمول گریه می‌کند​.

تغذیه با شیر مادر زردی ایجاد نمی کند، اما زردی به احتمال بیشتری در نوزادانی وجود دارد که با شیر مادر تغذیه می شوند.

آیا شیر مادر سبب زردی می‌شود؟

تغذیه با شیر مادر باعث ایجاد زردی نمی‌شود، اما زردی بیشتر در نوزادانی رخ می‌دهد که از شیر مادر تغذیه می‌کنند. بعضی از نوزادان در چند هفته‌ی اول بعد از تولد دچار زردی به نام “زردی شیر مادر” می‌شوند. این مسئله معمولاً در حدود هفت تا یازده روزگی ایجاد می‌شود. کودک شما ممکن است به‌خوبی شیر بخورد و وزن طبیعی داشته باشد، اما بعضی مواد در شیر مادر وجود داشته که با توانایی کبد نوزاد برای دفع بیلی‌روبین تداخل دارند. این مسئله اغلب همراه با زردی فیزیولوژیک اتفاق می‌افتد و می‌تواند برای چندین هفته یا حتی چند ماه ادامه یابد.

زردی شیر مادر در نوزادانی که فقط از شیر مادر تغذیه می‌کنند بسیار معمول است اما به‌طور کلی برای نوزادتان خطرناک نمی‌باشد. اگر میزان بیلی‌روبین نوزاد شما بیش از حد بالا باشد، پزشک ممکن است توصیه کند که برای یک یا دو روز شیردهی را متوقف کنید. شما می‌توانید با دوشیدن پستان‌ها به حفظ شیر در طول این زمان کمک کنید و هنگامی که سطح بیلی‌روبین کاهش یافت، دوباره شیردهی را آغاز نمایید.
​

عوامل افزایش‌دهنده زردی در نوزاد​

برخی نوزادان بیشتر مستعد ابتلا به زردی هستند. برخی موارد زیر باعث بیشتر شدن احتمال و بروز زردی یا یرقان در نوزادان می‌شود:
​
اگر نوزاد خواهر یا برادری دارد که قبلاً زردی داشته است.​
نوزاد در زمان تولد، کبودی داشته باشد.​
نوزاد زودرس باشد، زیرا کبد نابالغ آنها نمی‌تواند سطح بیلی‌روبین را کنترل کند.​
نوزاد دچار یک اختلال ژنتیکی خاص باشد.​

زردی در طول ۲۴ ساعت اول تولد نوزاد نیز می‌تواند توسط عارضه‌های جدی مثل اختلالات کبد،‌ مثانه و روده،‌ یک عفونت،‌ ترومای شدید یا برخی آسیب‌های شدید نوزاد هنگام تولد و‌ برخی بیمای‌های خاص‌ ایجاد شود. ناسازگاری Rh خون جنین و ناسازگاری گروه خونی نیز می‌تواند باعث بروز زردی در روز اول زندگی نوزاد شود که جزء موارد جدی‌تر زردی است و نیاز به پیگیری دقیق پزشکی دارد.
​

اولین علامت زردی در نوزادان زرد شدن پوست و چشم آن‌ها است.

​
تشخیص زردی در نوزاد​

تیم پزشکی‌ در روز زایمان شما،‌ نوزاد را برای تشخیص وجود زردی معاینه خواهد کرد. زردی طی ۲۴ ساعت اول زندگی نوزاد زیاد شایع نیست و معمولاً ناشی از ناسازگاری گروه خونی بین مادر و نوزاد است که در طول اولین ویزیت و ملاقات پزشکی دورۀ بارداری،‌ پزشک شما معمولاً گروه خونی شما را بررسی کرده است تا ریسک ناسازگاری خونی شما را ارزیابی کند،‌ اما تا زمانی که نوزاد متولد نشده است و گروه خونی‌اش مشخص نیست،‌ هیچ روشی برای اطمینان قطعی وجود ندارد.

بعد از تولد نوزاد، اگر پزشک یا مامای شما نگران ناسازگاری گروه خونی باشد و لازم بداند، در زمان تولد یک نمونه خون برای تعیین گروه خونی از نوزادتان گرفته خواهد شد. برخی پزشکان آزمایش گروه خونی را زمانی می‌گیرند که نوزاد علائم شروع زردی را نشان دهد، ‌زیرا حتی اگر گروه‌های خونی شما و نوزادتان ناسازگار باشد، باز هم ممکن است مشکلی برای او پیش نیاید.

درخواست انجام تست کومبس

همچنین ممکن است پزشک درخواست انجام تست کومبس نیز بدهد تا از میزان و تأثیر ناسازگاری گروه‌های خونی بر گلبول‌های نوزادتان مطلع شود. اگر نوزاد،‌ ناسازگاری گروه خونی دارد یا نتیجه آزمایش کومبس مثبت شود،‌ کودک شما برای درمان زردی تحت نظارت قرار می‌گیرد.

همچنین در اولین مراقبت نوزاد بین روزهای سوم تا پنجم بعد از تولد،‌ یعنی زمانی که سطح بیلی‌روبین نوزاد احتمالاً در بالاترین میزان خود است نیز نوزاد را دوباره معاینه می‌کنند و اگر هر گونه نگرانی در مورد زردی نوزادتان وجود داشته باشد،‌ پزشک ممکن است یک آزمایش پوست یا آزمایش خون برای بررسی سطح بیلی‌روبین انجام دهد.

اما اگر پس از تولد نوزادتان به دلیل خاصی بیمارستان را ‌زودتر از موعد لازم ترک کرده‌اید،‌ ممکن است قبل از ظاهر شدن زردی به خانه برسید. در چنین مواقعی می‌توانید برای پیدا کردن نشانه‌های زردی نوزاد در خانه، نوزاد خود را به اتاقی با نور طبیعی یا فلورسنت ببرید و اگر پوست فرزندتان روشن است،‌ با ملایمت انگشت خود را به پیشانی،‌ بینی‌ یا سینه او فشار دهید و وقتی فشار را از روی پوست برمی‌دارید،‌ به دنبال ته‌رنگ زرد روی پوست باشید. اگر پوست فرزندتان تیره است،‌ لثه‌ها یا سفیدی چشمانش را بررسی کنید و در صورت مشاهدۀ هر گونه مشکلی با پزشک تماس بگیرید.

همچنین یادتان باشد در این مورد نه باید خیلی بترسید و زیاد حساس شوید و نه خیلی بی‌توجه باشید. بهتر است مراقب نوزادتان باشید ولی حدود سلامت روح و روان خود را نیز رعایت کنید.
​

روش درمان زردی در نوزادان چیست؟​

روش درمان زردی می‌تواند به واسطه درجه زردی نوزادان متفاوت باشد. زردی ملایم نوزاد گاهی پس از کامل شدن کبد نوزاد خود به خود برطرف شود. شیردهی مکرر (۸ تا ۱۲ بار در روز) می‌تواند به برطرف شدن زردی و دفع بیلی‌روبین کمک کند.

زردی شدیدتر نوزاد ممکن است نیاز به درمان داشته باشد. نور درمانی روش بسیار معمول و موثری برای درمان زردی نوزادان است که طی آن با استفاده از نور آبی یا بلو لایت (Blue Light)، بیلی‌روبین موجود در بدن نوزاد در مجاورت نور تجزیه می‌شود. در فرآیند نور درمانی، نوزاد بر روی تخت مخصوصی زیر نور آبی قرار می‌گیرد و تنها پوشک و یک عینک محافظ چشم باید با بدن او در تماس باشد. یک پتوی مخصوص نیز ممکن است در زیر بدن نوزاد قرار بگیرد.

در موارد بسیار حاد شاید نیاز باشد خون بدن نوزاد با خون یک اهداکننده تعویض شود. با این کار سلول‌های آسیب‌دیده خون نوزاد با سلول‌های سالم جایگزین می‌شود، تعداد سلول‌های قرمز افزایش می یابد و مقدار بیلی‌روبین کاهش می‌یابد.

آیا می‌توان از ابتلای نوزاد به زردی جلوگیری کرد؟

هیچ روشی برای جلوگیری از ابتلای نوزاد به زردی وجود ندارد. در طی بارداری باید گروه خونی مادر مشخص شود و با گروه خونی نوزاد که پس از زایمان تعیین می‌گردد، مقایسه شود تا احتمال ناهمخوانی گروه خونی مادر و نوزاد بررسی گردد. شاید نتوانید جلوی زردی نوزاد خود را بگیرید ولی می‌توانید با انجام برخی کارها از شدیدتر و خطرناک شدن آن جلوگیری کنید:
​
مطمئن شوید نوزاد به خوبی از شیر مادر تغذیه می‌کند. برای تامین مایعات بدن نوزاد در چندین روز اول تولد، روزانه بین ۸ تا ۱۲ بار به او شیر بدهید. شیردهی به نوزاد دارای زردی، به دفع راحت‌تر بیلی‌روبین از بدن نوزاد کمک می‌کند​.

اگر نوزاد شما از شیر مادر استفاده نمی‌کند، در هفته اول هر ۲ تا ۳ ساعت نوزاد را با حدود ۳۰ تا ۶۰ میلی‌لیتر از ترکیب مورد استفاده برای تغذیه نوزاد (شیر خشک مناسب) تغذیه کنید. نوزادان نارس یا کم وزن ممکن است به مقدار کمتری از این ترکیب نیاز داشته باشند. اگر نوزاد بیش از حد یا خیلی کم از ترکیب می‌خورد یا کمتر از ۸ بار در ۲۴ ساعت برای تغذیه بیدار می‌شود، حتماً با پزشک مشورت کنید​.
برای سنجش رنگ پوست و چشم نوزاد، در ۵ روز ابتدای تولد با دقت نوزاد خود را بررسی کنید​.
اگر علائم زردی را در کودک خود مشاهده کردید،سریعاً با پزشک تماس بگیرید​.
​

در بیشتر مواقع ابتلا به زردی در نوزادان طبیعی است، اما در برخی نوزادان به وجود آمدن زردی ممکن است نشانه‌ای از مشکلات دیگری باشد.

موارد نیازمند تماس با پزشک

در صورت مشاهدۀ هر کدام از موارد زیر در رابطه با زردی و یرقان در نوزادان لازم است با پزشک اطفال یا پزشک خودتان تماس بگیرید:
​
اگر پوست نوزاد شما زرد رنگ  است.​
اگر سفیدی چشم،‌ پوست شکم یا دست‌ها و پاهای او زرد شده باشد.​
اگر نوزادتان زردی دارد و به سختی از خواب بیدار می‌شود.​
نوزاد مبتلا به زردی بهانه‌گیر میشود و نمی‌خواهد شیر بخورد.​
اگر نوزادتان موردی حتی خفیف از زردی را برای بیش از سه هفته داشته‌ است.​

به روزرسانی : ۱۱ دی ۱۴۰۰

منابع :
۱.منبع شماره ۱
۲.منبع شماره ۲
۳.منبع شماره ۳
۴.منبع شماره ۴