کورتیزول چیست و آمادگی های لازم برای آزمایش
کورتیزول چیست؟
کورتیزول یک هورمون استروئیدی از نوع گلوکوکورتیکوئید است که ۷۵ تا ۹۰ درصد کورتیکوئید پلاسما را تامین می کند و توسط غدد فوق کلیوی مستقر روی هرکدام از کلیه ها ترشح و تولید می شود. زمانی که این هورمون در جریان خون ترشح می شود، می تواند روی قسمت های مختلفی از بدن اثر کرده و در موارد زیر به فرد کمک کند:
واکنش بدن به استرس و خطر
افزایش متابولیسم گلوکز در بدن
کنترل فشار خون
کاهش التهاب
همچنین، کورتیزول برای واکنش هنگام خشونت و فرار نیز لازم است. این واکنش ها، پاسخ هایی طبیعی به تهدید هایی هستند که توسط فرد درک می شود. مقدار هورمون تولید شده به شدت توسط بدن کنترل و تنظیم می شود تا مقادیر تولید شده از حد تعادل، تجاوز نکنند.
چه چیزی باعث می شود که غدد فوق کلیوی کورتیزول تولید کنند؟
غده هیپوفیز مقادیر تولید کورتیزول در غدد فوق کلیوی را تنظیم می کنند. هیپوفیز، غده ای به اندازه ی یک لوبیا در مغز است که به دلیل اثرات و کارکرد های وسیعش بر بدن، برخی اوقات به نام “غده ی حاکم”شناخته می شود.
هنگام بیداری از خواب، زمان ورزش، یا مواجهه با رویدادی استرس زا، غده ی هیپوفیز فعال می شود. این غده سیگنالی را به غدد فوق کلیوی ارسال می کند و این غدد شروع به تولید مقادیری دقیق و مناسب از کورتیزول می کنند.
مقادیر کورتیزول با هور مون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) تنظیم می شود. این هورمون که توسط غده هیپوفیز تولید می شود با هورمون آزاد کننده کورتیکوتروپین (CRH) تنظیم می شود. CRH به صورت چرخه ای توسط هیپوتالاموس ترشح می شود که باعث مقادیر حداکثر روزانه (۶ تا ۸ صبح) و حداقل روزانه (۱۱ شب) سطوح ACTH پلاسما و در نهایت کورتیزول می شود.
بیشتر مقادیر کورتیزول به صورت متصل به پروتئین های گلوبولین متصل شونده به کورتیزول (CBG-transcortin) و آلبومین درخون جریان دارد. معمولا، کمتر از ۵ درصد کورتیزول به صورت آزاد در خون جریان دارد. کورتیزول “آزاد” از لحاظ فیزیولوژیکی، شکلی فعال داشته و توسط گلومرول های کلیوی قابل فیلتر است.
آمادگی های لازم جهت انجام آزمایش کورتیزول
هورمون کورتیزول به عنوان سیستم زنگ خطر طبیعی بدن شناخته شده است. این هورمون،هورمون اصلی استرس بدن است. همچنین این هورمون با بخش های خاصی از مغز کار می کند و انگیزه و استرس را ایجاد می کند.
غده فوق کلیوی هورمون کورتیزول را ایجاد می کند. Cortisol بهترین هورمون برای مبارزه با مشکلات بدن است. اما گاهی اوقات این هورمون علاوه بر اینکه مشکلات را حل نمی کند، بلکه آن ها را تشدید می کند.
غده های هیپوتالیموس و هیپوفیز در مغز هستند. اگر سطح Cortisol در خون مناسب باشد، این دو غده هم به خوبی عمل می کنند.
چون بیشترین مقدار این هورمون مربوط به ساعت ۸ صبح می باشد و کمترین مقدار این هورمون مربوط به ساعت ۴ عصر می باشد بنابراین جهت استاندارد سازی نتایج باید نمونه گیری در همین ساعت ها به عمل آید، مگر آنکه پزشک معالج دستور دیگری داده باشد.
علائم تولید بیش از حد کورتیزول عبارت است از:
افزایش وزن، به ویژه در اطراف شکم و صورت.
پوست نازک و شکننده که به کندی بهبود می یابد.
آکنه
رشد موهای صورت و دوره های قاعدگی نامنظم در زنان.
در شرایطی مانند بیماری آدیسون، بالعکس مقادیر کمتر از حد لازم هورمون کورتیزول تولید می شود.
شرایط تولید مقادیر کم هورمون کورتیزول (هیپوکورتیزولیسم) عبارتند از:
بیماری آدیسون- نارسائی اولیه آدرنال
نارسائی آدرنال ثانویه
نارسایی هیپوفیز
نارسایی هیپوتالاموس
نقص های هیپرپلازی مادرزادی آدرنال در تولید آنزیم های مربوط به سنتز کورتیزول
علائم تولید کمتر از حد کورتیزول عبارت اند از:
خستگی مداوم
تهوع و استفراغ
کاهش وزن
ضعف عضلانی
درد در شکم
اگر هر کدام از این علائم را در خود مشاهده می کنید، ممکن است پزشکتان به شما یک تست خون پیشنهاد کند تا مقادیر کورتیزول خون شما ا اندازه گیری کند.
آزمایش های مرتبط
شرایط نمونه گیری
نمونه مورد نیاز ؟
چگونه نمونه برای آزمایش جمعآوری میشود؟
معمولاً، خون از ورید بازو گرفته میشود، اما گاهی اوقات ممکن است ادرار یا بزاق آزمایش شود. آزمایش ممکن است در حدود ساعت ۸ صبح، زمانی که کورتیزول باید در اوج باشد و دوباره در حدود ساعت ۴ بعدازظهر، زمانی که سطح باید به طور قابل توجهی کاهش یابد، انجام شود.
گاهی اوقات در حال استراحت، زمانی که میزان کورتیزول در پایینترین سطح است (درست قبل از خواب) آزمایش اندازهگیری کورتیزول انجام میشود. این کار اغلب با سنجش کورتیزول در بزاق بهجای خون انجام میشود تا به دست آوردن نمونه آسانتر شود. بزاق برای آزمایش کورتیزول معمولاً با قرار دادن سواب در دهان و چند دقیقه انتظار درحالیکه سواب از بزاق اشباع میشود، جمعآوری میشود. تهیه بیش از یک نمونه به پزشک اجازه میدهد تا الگوی روزانه ترشح این هورمون (تغییرات روزانه) را ارزیابی کند.
گاهی از نمونهی ادرار برای تست کورتیزول استفاده میشود، برای این منظور معمولا از نمونه ادرار ۲۴ ساعته استفاده میشود اما گاهی اوقات ممکن است آزمایش روی یک نمونه ادرار صبحگاهی انجام شود.
تفسیر آزمایش کورتیزول
دلایل افزایش
دلایل کاهش
هایپوتیروئیدی، هایپرپلازی آدرنال، کاهش فعالیت هیپوفیز و بیماری آدیسون.
داروها و عوامل مداخله گر
مقادیر طبیعی:
بزرگسالان:
۸ صبح: ۱۳۸ – ۶۳۵ nmol/L یا ۵ – ۲۳ µg/dl
۴ بعد از ظهر: ۸۳ – ۳۵۹ nmol/L یا ۳ – ۱۳ µg/dl
۱۶ – ۱ سالگی :
۸ صبح: ۳ – ۲۱ µg/dl
۴ بعد از ظهر: ۳ – ۱۰ µg/dl
نوزادان: ۱ – ۲۴ µg/dl
به روز رسانی :۱۲ آبان ۱۴۰۰
منابع :
۱.منبع شماره ۱
۲.منبع شماره ۲
۳.منبع شماره ۳
۴.منبع شماره ۴
۵.منبع شماره ۵
۶.منبع شماره ۶
۷.منبع شماره ۷