• تستهای دارویی ادراری،درمانی و پیوندی, مقالات تخصصی آزمایشگاه, وبلاگ ها
• ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۱

آنالیز ادرار

آنالیز ادرار یک نمونه از تست‌های آزمایشگاهی است. پزشک به کمک این آزمایش قادر خواهد بود تا یک سری بیماری‌ها را تشخیص بدهد. زیرا علائم این بیماری‌ها در ادرار افراد ظاهر می‌شوند.

بسیاری از بیماری‌ها و اختلالات، روی نحوه دفع ضایعات و سموم از بدن تاثیرگذار هستند. اندام‌های درگیر در این فرآیند عبارتند از ریه‌ها، کلیه‌ها، مجرای ادراری، پوست و مثانه.

وجود مشکل در هر یک از این اندام‌ها، روی ظاهر، غلظت، و محتوای ادرار تاثیرگذار خواهد بود. آنالیز ادرار، هیچ برابری و شباهتی با غربالگری مواد مخدر، یا آزمایش بارداری ندارد. البته هر سه مورد به کمک نمونه ادرار انجام می‌شوند.

مشکل در هر یک از این اندام‌ها، روی ظاهر، غلظت، و محتوای ادرار تاثیرگذار خواهد بود.

تست ادرار عموما به چند دلیل انجام می گیرد:

​
بررسی وضعیت کلی سلامتی. پزشک ممکن است آزمایش آنالیز ادرار را به عنوان بخشی از معاینه روتین پزشکی، چکاپ بارداری، آمادگی قبل از جراحی یا پذیرش در بیمارستان برای بررسی اختلالات مختلف مانند دیابت، بیماری کلیوی و بیماری کبدی توصیه کند.​
تشخیص یک وضعیت پزشکی. اگر شما دچار درد شکمی، درد پشت، ادرار دردناک یا تکرر ادرار، خون در ادرار یا سایر مشکلات ادراری می شوید، پزشک ممکن است انجام آزمایش آنالیز ادرار را توصیه کند. آنالیز ادرار در تشخیص علت این علائم کمک کننده است.​
تحت نظر داشتن یک مشکل پزشکی. اگر یک مشکل پزشکی برای مثال بیماری کلیوی یا بیماری مجاری ادراری در شما تشخیص داده شود، پزشک ممکن است آزمایش آنالیز ادرار را برای تحت نظر گرفتن وضعیت و روند درمان توصیه کند.​

سایر تست ها مانند تست بارداری یا غربالگری دارویی نیز بر روی نمونه ادرار انجام می گیرد اما این تست ها موادی را مورد بررسی قرار می دهند که در یک تست آنالیز ادرار معمول وجود ندارد. برای مثال، تست بارداری سطح هورمون گنادوتروپین جفتی انسانی را اندازه گیری می کند. غربالگری دارویی برخی داروها و فرآورده های متابولیک آن ها را در خون شناسایی می کند.

آنالیز ادرار به چه دلیلی انجام می‌شود؟​

آنالیز ادرار، غالباً در موارد زیر به کار می‌رود :
​
قبل از جراحی​
به عنوان غربالگری پیشگیرانه، در حین بررسی وضعیت بارداری​
به عنوان بخشی از آزمایش‌های متداول بدنی یا پزشکی​
همچنین در صورتی که پزشک گمان ببرد که فرد دچار یک سری بیماری‌های خاص است،آنگاه درخواست انجام این آزمایش را صادر می‌کند :
​
دیابت​
بیماری کلیوی​
بیماری کبدی​
عفونت مجرای ادراری​
اگر مبتلا بودن شما به هر یک از این بیماری‌ها از قبل، به صورت قطعی تشخیص داده شده است، آنگاه پزشک سعی خواهد کرد با استفاده از آنالیز ادرار، میزان پیشرفت روند درمان یا وضعیت بیماری را بسنجد.علاوه بر این، در صورتی که فرد یک سری علائم خاص را تجربه کند، ممکن است پزشک درخواست آزمایش آنالیز ادرار را صادر کند.

این علائم عبارتند از:

​
درد در ناحیه شکم​
کمر درد​
وجود خون در ادرار​
ادرار همراه با درد​

در صورتی که پزشک گمان ببرد که فرد دچار یک سری بیماری‌های خاص است، آنگاه درخواست انجام این آزمایش را صادر می‌کند.

شرح ماکروسکوپی ادرار:

۱- رنگ (color)

۲- ظاهر ادرار (Appearance)

۳- وزن مخصوص (specific gravity)

۴- PH

۵- پروتئین (protein)

حضور مقادیر زیادی پروتئین در ادرار می تواند یک علامت مهم بیماری های کلیوی باشد.

اما در شرایط فیزیولوژیک و بدون بیماری، مثل ورزش و تب هم دفع پروتئین در ادرار افزایش می یابد.

دو مکانیسم اصلی که سبب پروتئینوری می شود عبارتند از:
​

• صدمه گلومرولی​
• اختلال درعمل بازجذب توبول ها​

۶- گلوکز (glucose)

۷- کتون (keton)

۸- خون (blood)

۹- بیلی روبین و اوروبیلینوژن(bilirubin & urobilinogen)

۱۰- نیتریت (nitrit)

سیلندرهای (cast)گلبول های سفید می توانند شاهدی بر کلیوی بودن منشاء WBC های ادرار باشند.

شرح میکروسکوپیک :

۱-WBC

گلوبول های سفید می توانند از هر جایی(بین گلومرول تا میزراه) به ادرار راه یابند. حداکثر میزان لوکوسیت ها در ادرار ۲ عدد در هر فیلد میکروسکوپی می تواند باشد. افزایش لوکوسیت در ادرار وابسه به یک پروسه ی التهابی در مجاری ادرار (مثل عفونت ها، نفریت،آزردگی های مثانه، میزنای)و یا مجاورت آن(مثل آپاندیسیت یا پانکراتیت) می باشد. وجود سیلندرهای (cast)گلبول های سفید می توانند شاهدی بر کلیوی بودن منشاء WBC های ادرار باشند. در یک ادرار قلیایی و هیپوتونیک میزان WBC ادرار در عرض ۱ ساعت به میزان ۵۰% کاهش می یابد (اهمیت ارسال به موقع و انجام به موقع ادرار). تجمع لوکوسیتی WBC clamp به طور قوی مطرح کننده ی عفونت های حاد و یا التهاب مثانه و یا میزراه است.

۲-RBC

گلبول های قرمز می توانند از هر جایی (بین گلومرول تا میزراه) به ادرار راه یابند. بطور نرمال گلبول قرمز در ادرار یافت نمی شود، هرچند وجود ۱تا۲ گلبول قرمز در هر فیلد میکروسکوپی غیر طبیعی نیست. در سنگ های ادراری ، عفونت های شدید، سرطان ها و نیز عادت ماهانه، RBC ها در ادرار ظاهر می شوند.

۳-Epithelial Cells

انواع مختلف سلول های اپی تلیال(سلول های توبولار کلیوی، ترانزیشنال و اسکواموس) در ادرار قابل مشاهده می باشند. افتراق بین این سلول ها بسیار مشکل است اما مهمترین آنها سلول های توبولار کلیوی هستندکه ازدیاد آنها در ادرار می تواند آسیب به کلیه و لگنچه را مطرح سازد.

پیشنهاد سردبیر :  اطلاعیه جذب و استخدام استعدادهای برتر در آزمایشگاه پاتوبیولوژی صبا

به طور کلی حضور تعداد اندکی سلول اپی تلیال (به خصوص پوششی و ترانزیشنال) در حد ۳-۴ عدد در هر فیلد میکروسکوپی نرمال است ولی افزایش قابل توجه آنها می تواند نشانه ای از التهاب قسمتی از دستگاه ادراری باشد.

۴-Mucus

رشته های موکوس که به شکل رشته های دراز و موج دار و یا توده ایی در ادرار قابل مشاهده اند. به میزان کم در ادرار طبیعی وجود دارند ولی مقادیر زیادی آن در التهابات و دستکاری های دستگاه ادراری دیده می شود.

۵-Bacteria

به طور طبیعی ادرار، کلیه ها و مثانه عاری از باکتری بوده ولی امکان دارد آلودگی با باکتری های موجود در پیشاب راه یا واژن یا سایر منابع خارجی اتفاق بیوفتد. حضور مقادیر بالایی باکتری در ادرار به خصوص همراه با حضور تعداد قابل توجه WBC درآن موید حضور یک عفونت ادراری است.

۶-سیلندرها (Casts)

سیلندرها در مجاری لوله های کلیوی شکل می گیرند و به دلیل اینکه در مجراها به شکل قالب لوله ها در می آیند به نام (سیلندر = استوانه) خوانده می شوند. مجاری کلیوی، موکوپروتئینی به نام تام هورسفال ترشح می کنند که ماده ی بنیادی سیلندرهاست. در صورت توقف ادرار (کاهش چشمگیر در جریان ادرار) یا غلظت بالای مواد حل شده و وجود محتویات پروتئینی در ادرار، کست ها می توانند در لوله های دیستال و مجاری جمع کننده ی ادرار شکل بگیرند.

سیلندرها همیشه منشا کلیوی دارند و معرف های بسیار مهم بیماری های کلیوی هستند و بر اساس ظاهر و محتویات سلولی که در درونشان قرار می گیرند طبقه بندی می شوند، (مثلاً leukocyte cast ویا Glanular cast و یا crystalin cast و …). به سیلندری که هیچ محتویات سلولی و یا غیر سلولی ندارد hyaline (شفاف) گویند که می تواند در ادرارهای نرمال به میزان کمی دیده شود. در انواع نفریت ها و آسیب های کلیوی و نیز در پره آکلامپسی cast ها در ادرار ظاهر می شوند و معمولاً پروتئین چنین ادرارهایی مثبت می شود.

آنالیز ادرار، هیچ برابری و شباهتی با غربالگری مواد مخدر، یا آزمایش بارداری ندارد.

۷-Crystal

کریستال ها معمولاً در ادرار تازه دیده نمی شوند ولی پس از مدتی ماندن در آزمایشگاه مشاهده می شوند. بدین معنا که اگر ادرار با یک ترکیب خاص قابل کریستاله شدن اشباع شده باشد یا خواص حلالیتی آنها تغییر کند، تشکیل می شوند. در برخی موارد این کریستال ها در کلیه با مجاری ادرار شکل می گیرند. (منجر به تشکیل سنگ ها می شوند). معمولاً اغلب کریستال های ادراری قابل اهمیت نیستند (مثل کلسیم اگزالات ، انواع اورات ها و فسفات ها، اسیداوریک و … که الزاماً دلیل بر یک بیماری خاص نبوده ولی می توانند در برخی بیماری ها افزایش یابند.

پیشنهاد سردبیر :  ارتباط بین کووید-۱۹ و پیری مغز

اما کریستال هایی چون تیروزین، لوسین، سیستئین و سولفانامید ها مهم و شاخص مهمی در بیماری های کبدی و سیستینوز و ایجاد صدمات کلیوی می باشند.

مطمئن شوید که آب زیادی را مصرف نموده‌اید سپس آزمایش را انجام دهید.

آماده سازی برای آنالیز ادرار​

قبل از انجام آزمایش ادرار مطمئن شوید که آب زیادی را مصرف نموده‌اید. بدین ترتیب شرایط لازم برای ارائه نمونه به اندازه کافی را خواهید داشت. البته خاطر نشان می‌شود که نوشیدن آب خیلی زیاد، منجر به کاهش دقت نتایج می‌شود.

در روز آزمایش، فقط به یکی دو لیوان آب اضافه نیاز خواهید داشت. در صورتی که ممنوعیتی نسبت به رژیم غذایی شما وجود ندارد، می‌توانید از شیر یا آب میوه نیز استفاده کنید.

همچنین مصرف هرگونه دارو یا مکمل را با پزشکتان در میان بگذارید. برخی از این مواد روی نتایج آنالیز ادرار تاثیرگذار هستند :
​

مکمل‌های ویتامین c​
مترونیدازول​
ریبوفلاوین​
داروهای ضدیبوست آنتراکوئینون​
متوکربامول​
نیتروفورانتوئین​

برخی مواقع، میزان پروتئین موجود در ادرار، بر اساس بر اساس یک سری دلایل افزایش می‌یابد.

وجود پروتئین در ادرار

در حالت عادی، مقدار خیلی جزئی از پروتئین در ادرار یافت می‌شود. در برخی مواقع، میزان پروتئین موجود در ادرار، بر اساس بر اساس یک سری دلایل افزایش می‌یابد :
​
سرما یا گرمای شدید​
تب​
استرس بدنی یا احساسی​
فعالیت شدید بدنی
معمولاً نمی‌توان به این علاپم به چشم یک مشکل جدی نگریست. این در حالی است که مقادیر خیلی زیاد از پروتئین در ادرار، نشانه‌ای از بیماری‌های زیر است.

این بیماری‌ها منجر به آسیب کلیوی می‌شوند :
​
دیابت​
بیماری‌های قلبی​
فشار خون بالا​
لوپوس​
لوکمی​
کم خونی سلول داسی شکل​
روماتید آرتریت​​

پزشک سعی خواهد کرد با استفاده از آنالیز ادرار، میزان پیشرفت روند درمان یا وضعیت بیماری را بسنجد.

به روز رسانی : ۲۹ آبان ۱۴۰۰

منابع :

۱.منبع شماره ۱

۲.منبع شماره ۲

۳.منبع شماره ۳