تشخیص لخته خون
چگونه تشخیص دهیم که لخته خون داریم؟
لخته شدن خون فرآیندی طبیعی است که در مواقع آسیب دیدگی رخ می‌دهد. اگر زانوی شما زخم شود، خون در محل آسیب دیدگی لخته می‌شود تا خون زیادی از دست ندهید. اما گاهی اوقات عوارض لخته شدن خون باعث بروز مشکلاتی می‌شود.برخی از عوارض ممکن است جدی و حتی تهدیدکننده زندگی باشد، خصوصا اگر لخته در عروق خونی ایجاد شود. آگاهی از نشانه‌ها و عوارض لخته شدن خونی (تشخیص لخته خون ) مهم است تا بتوانید قبل از بروز عوارض، تحت درمان قرار بگیرید.
لخته خونی به منزله یک توده خونی است که از حالت مایع، به حالت ژل مانند، یا نیمه جامد تبدیل شده است. لخته شدن خون، یکی از مکانیزم‌های اساسی رگ‌های خونی است که در مواردی خاص همچون مصدومیت، یا بُریدگی، مانع از دست دادن حجم زیادی از خون می‌شود.
گاهی یک لخته خون درون عروق خونی (شریان یا ورید) ایجاد می‌شود. بنابراین حتی لخته‌ها می‌توانند در صورتی که آسیب دیدگی وجود نداشته باشد هم به وجود بیایند. همچنین لخته‌ها نمی‌توانند پس از بهبودی آسیب در خون حل شوند. در صورت عدم شناسایی و درمان، این وضعیت می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند.
نشانه های وجود لخته خون در بدن چیست؟
نشانه های وجود لخته خون در بدن با توجه به قسمتی که در آن لخته خون تشکیل می‌شود، متفاوت است. در ادامه به بررسی این نشانه‌ها می‌پردازیم.
لخته خونی به منزله یک توده خونی است که از حالت مایع، به حالت ژل مانند، یا نیمه جامد تبدیل شده است.
۱ ) لخته خون در پا
وجود لخته خون در یکی از وریدهای اصلی بدن را ترومبوز وریدی عمقی (DVT) می‌نامند. این لخته‌ها بیشتر در پا یا ناحیه لگن دیده می‌شوند. با اینکه وجود لخته خون در پا به خودی خود به شما آسیب نمی‌رساند، ولی این لخته‌ها می‌توانند از جای خود حرکت نموده و در ریه‌ها قرار گیرند. این وضعیت به یک بیماری جدی و کشنده‌ای منجر می‌شود که با عنوان آمبولی ریوی (PE) شناخته می‌شود.
علائم و نشانه های وجود لخته خون در پا عبارتند از:
تورم
قرمزی
درد
حساسیت نسبت به لمس
این نشانه‌ها بیانگر وجود یک لخته خونی در پا هستند. احتمال وجود لخته در یکی از پاها به جای هر دو پا بیشتر است. با این حال، شرایط و عوامل دیگری وجود دارد که می‌توانند این نشانه‌ها را توضیح دهند.
درد ناشی از لخته خون ممکن است یادآور گرفتگی دردناک عضلانی باشد. اگر پای شما متورم است، در صورت وجود لخته خونی بالا بردن پا یا قرار دادن یخ روی آن تورم را کاهش نمی‌دهد. اگر قرار دادن یخ روی پا یا بالا بردن پا باعث کاهش تورم شود، ممکن است از ناحیه ماهیچه آسیب دیده باشید.
در صورت وجود لخته خون در پا و بدتر شدن این وضعیت، در پای خود احساس گرما می‌کنید. حتی ممکن است رنگ پوست شما کمی مایل به قرمز یا مایل به آبی شود.
اگر درد پا با ورزش افزایش یافته ولی هنگام استراحت برطرف می‌شود، نباید نگران وجود لخته خون باشید. زیرا این وضعیت به احتمال زیاد از جریان ضعیف خون در شریان‌ها ناشی می‌شود.
گاهی یک لخته خون درون عروق خونی (شریان یا ورید) ایجاد می‌شود.
۲ ) لخته خون در قفسه سینه
لخته‌های خونی در پا شایع‌تر هستند ولی می‌توانند در سایر قسمتهای بدن نیز ظاهر شوند. اینکه لخته کجا تشکیل شده و نهایتا کجا قرار می‌گیرد، بر نشانه‌ها و پیامدهای آن تاثیر می‌گذارد.
به عنوان مثال، اگر لخته خون در عروق قلب تشکیل شده باشد و جریان خود را مسدود کند، می‌تواند باعث حمله قلبی شود. یا ممکن است لخته خون به ریه برود و منجر به آمبولی ریوی شود.
درد قفسه سینه بیانگر وجود یک مشکل است، ولی فهمیدن اینکه آیا این لخته خونی ناشی از حمله قلبی، آمبولی ریوی یا صرفا سوءهاضمه تشخیص داده شده است، دشوار می‌باشد.
درد قفسه سینه همراه با آمبولی ریوی ممکن است به صورت درد تیزی احساس شود که با هر تنفس تشدید می‌شود. همچنین این درد ممکن است با موارد زیر همراه باشد:
تنگی نفس ناگهانی
افزایش ضربان قلب
احتمالا سرفه
درد همراه با احساس وجود جسمی سنگین بر روی قفسه سینه می‌تواند نشانه یک حادثه قلبی بالقوه مانند حمله قلبی یا آنژین باشد. دردی که با یک حمله قلبی بالقوه همراه باشد ممکن است در مرکز قفسه سینه احساس شود. همچنین ممکن است به فک، شانه یا بازوی چپ گسترش یابد.
اگر همراه با درد قفسه سینه عرق کرده یا احساس سوءهاضمه دارید، باید نگران حمله قلبی باشید. این دو بیماری جدی بوده و به مراقبت پزشکی فوری نیاز دارند. اگر درد قفسه سینه همراه با گرفتگی یا خس خس باشد، می‌تواند نشانه عفونت یا آسم باشد.
۳ ) لخته خون در شکم
به تشکیل لخته خونی در یکی از وریدهای اصلی روده، ترومبوز وریدی مزانتریک میگویند. لخته خونی در اینجا می‌تواند گردش خون به روده را متوقف نموده و باعث آسیب داخلی در آن ناحیه شود. تشخیص زودهنگام وجود لخته در شکم می‌تواند به چشم انداز بهتری بیانجامد.
برخی از افراد بیش از بقیه در معرض خطر ابتلا به این نوع لخته هستند. به ویژه کسانی که به یک بیماری خاص مبتلا می‌باشند که باعث تورم بافتهای اطراف وریدها می‌شود، مانند:
آپاندیسیت
سرطان
دیورتیکولیت
پانکراتیت، یا تورم حاد پانکراس
مصرف داروهای ضدبارداری و داروهای استروژن نیز احتمال ابتلا به این نوع لخته را افزایش می‌دهد.
نشانه های وجود لخته خون در شکم می‌تواند شامل درد شکم، نفخ، و استفراغ باشد. به نقل از خانم سالیوان، اگر درد معده بعد از خوردن غذا یا با گذشت زمان بدتر شود، احتمالا نشانه تشخیص وجود لخته خون در شکم است.
درد ناشی از لخته خون ممکن است یادآور گرفتگی دردناک عضلانی باشد.
۴ ) لخته خون در مغز
لخته های خونی که در محفظه های قلب یا درون شریان های کاروتید گردن تشکیل می‌شوند، می‌توانند به مغز منتقل شوند. به گفته خانم سالیوان، این وضعیت می‌تواند منجر به سکته مغزی شود.
نشانه‌های سکته مغزی عبارتند از:
احساس ضعف یا بی حسی در یک سمت از بدن
اختلال دید
مشکل در تکلم
مشکل در راه رفتن
ناتوانی در تفکر دقیق
برخلاف اکثر علائم دیگر لخته شدن خون، در سکته مغزی به احتمال زیاد دردی را احساس نخواهید کرد. ولی ممکن است سردرد وجود داشته باشد.
چه افرادی در معرض خطر عوارض لخته شدن خون قرار دارند؟
افراد زیر در معرض خطر تشکیل لخته خونی هستند:
افراد چاق
سیگاری ها
افراد بالای ۶۰ سال سن
کسانی که داروهای ضدبارداری خوراکی مصرف می‌کنند.
افراد مبتلا به یک بیماری التهابی مزمن
اشخاص مبتلا به فلوتر دهلیزی یا فیبریلاسیون دهلیزی
افراد مبتلا به نارسایی احتقانی قلب
مبتلا به سیروز
و افراد مبتلا به سرطان
کسانی که در اندام‌های انتهایی خود، به ویژه در اندام‌های تحتانی یا لگن، دارای شکستگی هستند.
زنان باردار
افرادی که سابقه خانوادگی اختلال لخته شدن خون دارند.
اشخاصی که نمی‌توانند راه بروند.
افرادی که مدت زمان زیادی می‌نشینند.
کسانی که مرتبا سفر می‌کنند.
برخلاف اکثر علائم دیگر لخته شدن خون، در سکته مغزی به احتمال زیاد دردی را احساس نخواهید کرد.
عوارض لخته شدن خون
لخته خون می‌تواند در هر یک از عروق خونی بدن شما ایجاد شود. اگر تشخیص داده شد لخته تجزیه شد و در جریان خون قرار گیرد، می‌تواند به ریه، قلب، مغز یا مناطق دیگر وارد شود. جابه‌جایی لخته خون می‌تواند منجر به عوارض جدی شود. زیرا جریان خون به اندام‌های مهم را مختل می‌کند. این وضعیت می‌تواند به حمله قلبی و سکته مغزی منجر شود. سایر عوارض احتمالی عبارتند از:
۱ ) آمبولی ریه
آمبولی ریه به وجود لخته خون در یکی از شریان‌های ریوی و یا بافت شش‌ها میگویند. این وضعیت می‌تواند به کاهش سطح اکسیژن در خون و آسیب دیدن ریه، قلب، و سایر اندام‌ها منجر شود.
۲ ) نارسایی کلیه
لخته خون در کلیه می‌تواند باعث آسیب و نهایتا نارسایی کلیه شود. مایعات و مواد زائد می‌توانند انباشته شوند و باعث ایجاد عوارض دیگری از جمله فشار خون بالا شوند.
۳ ) ترومبوز وریدی عمقی (DVT)
DVT زمانی رخ می‌دهد که یک لخته خون در یک ورید عمقی دست یا پا شکل می‌گیرد. این وضعیت می‌تواند باعث ایجاد نشانه‌هایی در محل تشکیل لخته شود. اما اگر لخته‌ها جدا شوند و به شش‌ها بروند، می‌توانند عوارض جدی‌تری ایجاد نمایند.
۴ ) عوارض بارداری
لخته‌های خونی که در دوران بارداری تشکیل می‌شوند معمولا در وریدهای لگن یا اندام‌های تحتانی ایجاد می‌شوند. این وضعیت خطر آمبولی ریه و عوارض مرتبط با آن و همچنین زایمان زودرس ثانویه، سقط جنین و مرگ مادر را افزایش می‌دهد.
انواع لخته خون
دو نوع مهم که می‌توانند منجر به آسیب جدی شوند، شامل ترومبوز و آمبولی هستند. ترومبوز، نوعی لخته خونی است که در عروق خونی ایجاد و تشخیص می‌شود. آمبولی نیز نوعی لخته خونی است که در رگ خونی حرکت کرده و در نهایت، در یک محل تنگ به دام افتاده و باعث انسداد رگ می‌شود.
لخته‌های خون باعث وارد آمدن آسیب به بافت می‌شوند زیرا می‌توانند باعث انسداد جریان خون در رگ شوند. هنگامی که اکسیژن و مواد مغذی موجود در جریان خون به بافت مورد نظر نرسد، آسیب‌های جدی مانند سکته مغزی ایجاد می‌شود. تشخیص لخته اغلب با ظهور علائم نارسایی و آسیب به اندام‌های بدن اتفاق می‌افتد.
بیماری‌های شایعی که اغلب ناشی از وقوع ترومبوز یا آمبولی هستند، عبارتند از:
سکته مغزی در اغلب موارد، به خاطر ترومبوز شریانی که مغز را تغذیه می‌کند و یا لخته‌ای که به درون عروق مغزی پرتاب می‌شود (آمبولی)، اتفاق می‌افتد (این آمبولی، اغلب از قلب یا شریان کاروتید پرتاب می‌شود).
حمله قلبی، به طور معمول ناشی از یک پلاک آترواسکلروتیک است که منجر به ترومبوز داخل شریان کرونری قلب می‌شود.
ترومبوز ورید عمقی (DVT)، لخته‌ای است که که در یکی از وریدهای اصلی ساق پا، ران یا لگن ایجاد می‌شود.
آمبولی ریه، نوعی لخته خونی است که معمولاً از یک ترومبوز ورید عمقی نشأت بگیرد و در عروق ریوی گیر می‌کند.
سایر عوارض ناشی از لخته‌های خونی عبارتند از: ترومبوز ورید اصلی که کبد را تخلیه می‌کند (ترومبوز ورید باب)، ترومبوز وریدی که کلیه را تخلیه می‌کند (ترومبوز ورید کلیوی) و آمبولی پرتاب‌شونده به شانه یا ساق پا.
نکته مهم قبل از تجویز درمان موثر، مشخص‌شدن این است که آیا لخته خون منجر به وقوع آسیب شده است یا خیر. درمان لخته‌های خون اغلب با تجویز رقیق‌کننده‌های قدرتمند خون انجام می‌شود. اگرچه این داروهای رقیق‌کننده می‌توانند به نحو مؤثری باعث حل‌شدن لخته یا جلوگیری از رشد و تشکیل لخته شوند، اما ممکن است عوارض جانبی مثل خونریزی نیز ایجاد کنند.
اگر لخته تجزیه شده و در جریان خون قرار گیرد، می‌تواند به ریه، قلب، مغز یا مناطق دیگر وارد شود.
در چه زمانی باید با پزشک تماس گرفت؟
تشخیص لخته خونی، صرفاً از روی علایم، به‌شدت دشوار است. مطابق اطلاعات، تقریباً ۵۰ % افراد مبتلا به DVT، فاقد هرگونه علایم ظاهری هستند. به همین دلیل، در صورتی که احساس می‌کنید دچار یکی از این علایم هستید، لازم است با پزشک خود تماس برقرار کنید.
علایمی که بدون هیچ دلیل منطقی، و به صورت ناگهانی ظاهر می‌شوند، به‌شدت نگران کننده هستند. در صورت وجود هر یک از علایم زیر، بلافاصله با واحد خدمات اورژانس محلی تماس بگیرید:
تنگی نفس ناگهانی
فشار روی قفسه سینه
مشکل در نفس کشیدن، حس بینایی و صحبت کردن
پزشک شما، یا سایر متخصصان درمانگر، هرگونه عامل بالقوه منتهی به نگرانی را بررسی می‌کنند. آن‌ها درخواست آزمایشات بیشتری را صادر می‌کنند، تا بدین وسیله علت اصلی بروز علایم را تشخیص بدهند. در بسیاری موارد، اولین گام انجام یک آزمایش اولتراسوند غیرتهاجمی است. این آزمایش برای تصویربرداری از سیاهرگ‌ها، و سرخرگ‌ها به‌کار می‌رود. بدین ترتیب شرایط مهیا شد تا پزشک تشخیص صحیحی را انجام بدهد.
نحوه پیشگیری از عوارض لخته شدن خون
لخته‌های خونی با داروهای رقیق کننده خون قابل درمان هستند. اما بهتر است برای جلوگیری از تشکیل لخته اقداماتی انجام شود. زیرا اگر به موقع تشخیص داده نشود می‌تواند عوارض جدی و حتی کشنده به همراه داشته باشد.
سعی کنید عوامل خطرساز را کنترل کنید تا بتوانید احتمال ایجاد لخته‌های خونی را کاهش دهید. اقدامات زیر را در نظر داشته باشید:
اگر چاق هستید وزن خود را کاهش دهید.
سیگار نکشید.
پزشک خود را در مورد هرگونه سابقه خانوادگی لخته شدن خون مطلع نمایید.
مهم است که تحت درمان قرار بگیرید و دستورات پزشک خود جهت کاهش عوامل خطرساز را دنبال نمایید. استفاده از یک رژیم ضد التهابی سرشار از غذاهای دارای امگا ۳، میوه‌ها و سبزیجات، و غذاهای غنی از ویتامین E نیز می‌تواند مفید باشد.
لخته‌های خونی با داروهای رقیق کننده خون قابل درمان هستند.
فعالیت و تحرک بدنی داشته باشید. عدم تحرک یکی از عوامل اصلی است که می‌تواند منجر به تشکیل لخته خصوصا در پاها شود. اگر مدت طولانی پشت میز می‌نشینید یا زیاد سفر می‌کنید، سعی کنید به طور مرتب از جای خود بلند شوید و راه بروید.
از سایر شرایطی که ممکن است خطر لخته شدن خون را افزایش دهند آگاه باشید و در مورد شیوه‌های کاهش خطر با پزشک خود مشورت نمایید.
لخته‌های خونی می‌توانند جدی باشند اما قابل پیشگیری هستند. عوامل خطرساز برای لخته‌های خونی را بشناسید. اگر در معرض خطر لخته شدن خون قرار دارید، مراقب نشانه‌های آن باشید. برطرف کردن عوارض لخته شدن خون در مراحل اولیه برای بقا و جلوگیری از عوارض شدید دارای اهمیت بسیار زیادی می‌باشد.
به روز رسانی : ۹ دی ۱۴۰۰
منابع :
۱.منبع شماره ۱
۲.منبع شماره ۲
۳.منبع شماره ۳
