لپتین (هورمون چاقی) را می شناسید؟
لپتین یا هورمون چاقی
لپتین (Leptin) مربی شخصی شما است. این هورمون با ارسال سیگنال به مغز اشتها را کنترل می کند. همچنین جهت تنظیم میزان انرژی مصرفی در روز، به مغز کمک می کند.
غدد مرتبط: هیپوتالاموس، اندام مربوط به غدد درون ریز
شرایط و بیماری های مرتبط:
هورمون ها اغلب بر سلامتی افرادی که در حال مبارزه با چاقی و اضافه وزن هستند تاثیر گذارند. چربی اضافی در بدن می تواند دلیلی برای مشکلات وزنی و هورمونی شود. لپتین یکی از هورمون هایی است که به طور مستقیم با چربی بدن و چاقی در ارتباط است.
لپتین هورمونی است که از سلول های چربی تجمع یافته در بافت چربی آزاد میشود و به هیپوتالاموس در مغز سیگنال می فرستد. این هورمون خاص به تنظیم و تغییر طولانی مدت دریافت غذا و مصرف انرژی کمک می کند.
دلیل اصلی وجود لپتین کمک به بدن برای حفظ وزن خود است. از آنجاکه این هورمون از سلول های چربی منشا میگیرد، میزان لپتین مستقیما با میزان چربی بدن فرد مرتبط است.
جراحی های چاقیبیماری های قلبی- عروقی و دیابت نوع۲
سندروم متابولیک
چاقی
چاقی کودکان
چنانچه میزان چربی در بدن افزایش یابد، میزان لپتین نیز افزایش خواهد داشت و در صورت کاهش چربی، لپتین کاهش می یابد.
میزان لپتین مستقیما با میزان چربی بدن فرد مرتبط است.
لپتین چه کار می کند؟
لپتین که گاهی اوقات به نام هورمون”سیری” نامیده می شود به مهار گرسنگی و تنظیم تعادل انرژی کمک می کند.بنابراین زمانی که بدن به انرژی نیاز نداشته باشد، سیگنال پاسخ گرسنگی را تحریک نمی کند. زمانی که میزان این هورمون سقوط می کند ،شرایطی که در کاهش وزن با آن مواجه می شویم، سطح پایین تر لپتین می تواند باعث افزایش اشتها و هوس های غذایی شود که این عملکرد به نوبه خودکاهش وزن را دشوار می سازد.
از جمله اعمال لپتین در بدن می توان به نکات زیر اشاره نمود:
۱- اثر بر اشتها:
لپتین به صورت مستقیم و غیر مستقیم بر روی مرکز سیری اثر میگذارد. و سبب مهار دریافت غذا می شود. از آنجا که هورمون لپتین دارای گیرنده در سلول های مرکز سیری در هیپوتالاموس است، به دنبال ترشح آن، این مرکز تحریک میشود و فرد احساس سیری می کند. یکی از عوامل محرک در ترشح لپتین، هورمون انسولین است به طوری که به دنبال خوردن غذا به ویژه مواد غذایی کربوهیدراتی و پروتئینی، هورمون انسولین ترشح شده و به دنبال آن هورمون لپتین از بافت چربی آزاد می گردد.
لذا هورمون انسولین با اثری که بر روی این هورمون دارد در دریافت بلند مدت غذا نقش به سزایی ایفا می کند. اثر غیرمستقیم این هورمون بر روی اشتها، تاثیر آن بر تحریک آزاد شدن فاکتور آزاد کننده کورتیکوتروپین (CRF) می باشد. فاکتور آزاد کننده کورتیکوتروپین دارای گیرنده در سلول های مرکز سیری در هیپوتالاموس بوده که با تحریک آنها سبب القا حس سیری در فرد می شود.
به دنبال ترشح این هورمون تولید یکی از عوامل افزایش دهنده اشتها یعنی نوروپپتید Y به شدت مهار می شود. با اینکه به نظر می رسد در افراد چاق به دلیل بالا بودن سطح این هورمون باید مدام حس سیری پدیدار گردد اما دیده شده است که در این افراد نه تنها گیرنده های لپتین در هیپوتالاموس اختلال دارند بلکه این هورمون نمی تواند به راحتی از سد خونی مغزی عبور کند لذا یکی از علل پرخوری در افراد چاق همین مساله می باشد.
این هورمون به صورت مستقیم و غیر مستقیم بر روی مرکز سیری اثر گذاشته و سبب مهار دریافت غذا می شود.
۲- اثر بر فیزیولوژی بارداری و رشد جنین:
هورمون لپتین می تواند نقش موثری در کاشت جنین در آندومتریوم جنین در دوران بارداری داشته باشد. در نتیجه وجود تعداد زیادی گیرنده این هورمون در رحم می تواند حاکی از عمل لپتین در بلوغ و عملکرد تخمک و در نهایت توده سلولی ناشی از لقاح باشد. شایان ذکر است که بعد از لانه گزینی جنین در رحم، تروفوبلاست و در نهایت جفت، قادر به تولید و ترشح این هورمون می شوند.
ذکر این نکته ضروری است که بالا بودن سطح لپتین در خون مادران باردار که عمدتا در زنان چاق دیده می شود می تواند مقدمه ای برای شروع پراکلامسی یا مسمومیت دوران بارداری باشد. به همین دلیل بروز مسمومیت بارداری و حتی سقط جنین در زنان باردار چاق بالاتر از سایر زنان باردار است. در دوران شیردهی نیز غدد شیری قادر به ساختن لپتین و ترشح آن به شیر بوده که البته عملکرد لپتین در این مورد شناخته شده نمی باشد.
۳- اثر بر استخوان:
هورمون لپتین نقش ویژه ای در میزان توده استخوانی دارد به طوری که از استئوبلاست ها نیز تولید میشود، اثرات اتوکرین دارد و از مرگ زودرس استئوبلاست ها به شدت جلوگیری می کند. استئوبلاست ها سلول های استخوانی بوده که مانع از جذب املاح از استخوان و در نتیجه پوکی استخوان می شوند. شاید تنها مزیت چاقی این است که افراد چاق به دلیل دارا بودن مقادیر بیشتر هورمون لپتین کمتر به پوکی استخوان مبتلا می شوند!
۴- اثر بر عملکرد سیستم ایمنی:
این هورمون بر روی برخی از سلول های سیستم ایمنی نظیر لنفوسیت ها و سلول های کشنده طبیعی گیرنده دارد به علاوه اینکه تولید و تکثیر سلول های ایمنی نیز وابسته به حضور این هورمون در بدن است. متاسفانه به دلیل اختلال در عملکرد این هورمون در بدن افراد چاق، عملکرد سیستم ایمنی در این افراد با مشکل روبه روست که همین امر منجر به بروز بیشتر عفونت و التهاب در بدن افراد چاق می شود.
۵- اثر بر بلوغ و رشد قدی:
بعد از دوران کودکی و در آغاز بلوغ ترشح لپتین در بدن اتفاق می افتد این مساله سبب ترشح هورمون آزاد کننده گونادوتروپین (GnRH) از هیپوتالاموس و به دنبال آن ترشح LH و FSH از هیپوفیز می شود. حضور دو هورمون اخیر در خون سبب تحریک ترشح هورمون های جنسی از غدد جنسی میشود.که این مساله بلوغ را به همراه دارد. با آغاز بلوغ معمولا صفحات رشد استخوانی بسته می شوند. لذا چنانچه مثلا به دنبال چاقی ترشح لپتین در کودکان و نوجوانان زودتر اتفاق بیفتد، بلوغ زودرس و در نتیجه کوتاه قدی را شاهد خواهیم بود. لذا یکی از پیامدهای چاقی در کودکان، ابتلا به کوتاه قدی می باشد. البته ذکر این نکته ضروری است که بیان ژن آنزیم آروماتاز که نقش عمده در سنتز هورمون های جنسی دارد نیز وابسته به حضور هورمون لپتین در خون است.
۶- اثر بر عملکرد گیرنده انسولین:
بالا بودن سطح این هورمون در بدن سبب اختلال در عملکرد گیرنده انسولین خواهد شد به طوری که حتی اگر انسولین کافی نیز در بدن تولید شود، نمیتواند کار خود را در جهت ورود قند به سلول انجام دهد لذا از علل مهم چاقی که می تواند زمینه را برای ابتلا به دیابت نوع ۲ فراهم کند همین موضوع می باشد. به همین دلیل به افراد مبتلا به دیابت توصیه می شود وزن خود را کم کرده و از این طریق مقاومت به انسولین در بدن را کاهش دهند.
بالا بودن سطح لیپتین در بدن سبب اختلال در عملکرد گیرنده انسولین خواهد شد.
چه زمانی باید آزمایش انجام شود؟
هنگامی که کودک چاقی شدیدی دارد که ممکن است به علت کمبود لپتین (حالت ارثی بسیار نادر) باشد.
گاهی اوقات برای کمک به بررسی چاقی؛
هنگام شرکت در یک مطالعه تحقیقاتی
علائم کلینیکی کاهش لپتین و درمان آن:
در بعضی کودکان بروز زودرس چاقی مفرط با عدم توانایی در تولید لپتین همراه است.همچنین در کودکان بسیار چاق که در کاهش وزن نیز ناتوان هستند، نقص ژنتیکی در تولید این هورمون دارند و در این کودکان تزریق این هورمون باعث کاهش وزن چشمگیر در آنها شده است.
در دخترانی که دچار کمبود لپتین بوده اند وتحت درمان با لپتین انسانی قرار گرفتند، کاهش چشمگیر وزن (متوسط ۴/۱۶ کیلو) و تغییر در ترکیب بدن در انها مشاهده شد.
با این حال، تجویز لپتین در افراد بالغی که میزان لپتین بدن آنها نرمال بود، تغییر چشمگیری در وزن ایجاد نکرده است.
چای سبز (به خصوص بین دو وعده غذایی) باعث افزایش هورمون لپتین می شود.
کمبود روی در بدن اثر منفی روی سطح لپتین دارد و دادن مکمل های روی سبب افزایش سطح لپتین می شود.
زمانی که یک فرد چاق است میزان لپتین خون بسیار زیاد است که این مورد باعث کاهش حساسیت به لپتین می شود.
مشکلات با لپتین:
وقتی بدن به طور صحیح کار می کند، سلول های اضافی چربی لپتین تولید می کنند. که این امر محرکی به هیپوتالاموس است تا میزان اشتها را کاهش دهد و به بدن اجازه دهد تا برای تغذیه خود از ذخایر چربی استفاده کند. زمانی که یک فرد چاق است میزان لپتین خون بسیار زیاد است که این مورد باعث کاهش حساسیت به لپتین می شود. شرایطی که آن را به نام مقاومت به لپتین می شناسیم.
این کاهش حساسیت به لپتین در افراد چاق می تواند به بیماری های متابولیک دیگری نظیر مقاومت به انسولین و Dyslipidemia منجر شود.
مکانیسم های اساسی در افزایش مقاومت به لپتین شامل جهش در ژن کد کننده لپتین و گیرنده آن و همچنین پروتئین های درگیر در خودتنظیمی سنتز این هورمون و نفوذپذیری سد خونی-مغزی (BBB) است.
این هورمون میبایست از BBB عبور کند تا به اهداف عصبی خود در بخش مدیال هیپوتالاموس و سایر قسمت های مغز برسد.
سطح پایین این هورمون بسیار نادر است اما ممکن است در موقعیت هایی اتفاق بیفتد.
در تعداد کمی از بیماران شرایطی که آن را به نام کمبود لپتین ارثی می شناسیم بدن را از تولید لپتین باز می دارد. بدون وجود این هورمون بدن تصور می کند که فاقد چربی است و این موجب تقویت سیگنال های گرسنگی و مصرف کنترل نشده غذا می شود. این امر اغلب به صورت چاقی دوران کودکی و به تاخیر افتادن بلوغ نمایان می شود.
بدون وجود این هورمون بدن تصور می کند که فاقد چربی است.
چگونه می توان حساسیت به لپتین را افزایش داد؟
پرهیز از مصرف غذاهای التهاب زا: مصرف نوشیدنی های قندی و موادغذایی دارای چربی ترانس را محدود کنید.
مصرف برخی غذاها: برخی مواد غذایی میتوانند موجب افزایش حساسیت به این هورمون شوند:
سیب: “پکتین” موجود در سیب می تواند در مبارزه با مقاومت به لپتین موثر باشد.
جو دوسر: جو دوسر سرشار از فیبر است و به کاهش سطح انسولین معروف است. جو دوسر می تواند به جلوگیری از احساس گرسنگی کمک کند.
گوشت سفید: پروتئین بوقلمون، مرغ و سایر گوشت های سفید به افزایش متابولیسم و کاهش مقاومت به این هورمون کمک می کند. همچنین ماهی گزینه مناسبی جهت مبارزه با مقاومت به لپتین است.
چای سبز: چای سبز تاثیر بسزایی در کاهش مقاومت به این هورمون دارد.
بادام: اسیدهای چرب ضروری موجود در بادام باعث افزایش متابولیسم و حساسیت به این هورمون می شود.
بروکلی: بروکلی علاوه بر کاهش مقاومت به لپتین، غنی از ویتامین Cو کلسیم است.
تخم مرغ: تخم مرغ به دلیل داشتن ویتامین B12 و پروتئین باعث افزایش متابولیسم بدن و کاهش مقاومت به انسولین می شود.
ورزش منظم: فعالیت متوسط می تواند باعث بهبود حساسیت به این هورمون شود.
خواب کافی: طبق مطالعات که خواب ناکافی به افزایش سطح این هورمون و ازدیاد اشتها می انجامد.
مکملها: زنانی که تحت رژیم کاهش وزنی هستند که در آن از alpha-lipoic acid و روغن ماهی استفاده شده است، کاهش وزن بیشتری را تجربه کرده اند.
برخی داروها نظیر متفورمین در صورت صلاحدید پزشک می تواند در کاهش مقاومت به انسولین موثر باشد.
چگونه می توان از سطح لپتین خون مطلع شد؟
با انجام آزمایش Leptin می توان از طریق نمونه خون به تشخیص سطح سرمی لپتین پرداخت. این آزمایش به طور روزانه در آزمایشگاه پاتوبیولوژی صبا انجام می شود.
هورمون ها اغلب بر سلامتی افرادی که در حال مبارزه با چاقی و اضافه وزن هستند تاثیر گذارند.
تاریخ به روزرسانی : ۱۳ آبان ۱۴۰۰
منابع :
۱.منبع شماره ۱
۲.منبع شماره ۲
۳.منبع شماره ۳
۴.منبع شماره ۴
