• مقالات علمی آموزشی, وبلاگ ها
• ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۱

هیپوگلیسمی یا افت قند خون چیست؟

به کودک تازه متولد شده تا هفته چهارم بعد از تولد، نوزاد می گویند، هیپو به معنی پائین و گلیسمی اصطلاحی است که برای سطح قند خون. هیپوگلیسمی نوزادی به سطح گلوکز پلاسما کمتر از ۳۰ میلی گرم در دسی لیتر در ۲۴ ساعت اول زندگی و کمتر از ۴۵ میلی گرم در دسی لیتر در روزهای بعد می گویند. هورمونهای بدن که اصلی ترین آنها انسولین است، تنظیم کننده سطح قند خون هستند. انسولین وظیفه تنظیم قند یا گلوکز خون، متابولیسم یا تجزیه آن و همچنین مصرف قند در بدن را به عهده دارد. وقتی اندام ها و هورمون ها در وضعیت هوموستاز (متعادل) هستند، هورمون ها میزان قند خون را تحت کنترل قرار می دهند اما اگر تعادل برقرار نباشد، احتمال هیپوگلیسمی در نوزاد وجود دارد.
​

به کودک تازه متولد شده تا هفته چهارم بعد از تولد، نوزاد می گویند.

قند نرمال نوزاد چند است؟

اندازه قند نرمال نوزادان نیز با بزرگ شدن و افزایش سن، افزایش پیدا می کند. قند خون نرمال نوزادان بین ۵۰ تا صد است. هر عددی در این بازه طبیعی محسوب می شود درحالی که کمتر از ۵۰ می تواند نشان دهنده افت قند خون در نوزاد باشد که نیاز به اقدام صحیح و به موقع دارد.

شیر نخوردن نوزاد و افتادن قند

احتمالا شنیده اید که برای جلوگیری از افت قند خون نوزاد باید حتما هر دو ساعت یکبار به نوزاد شیر بدهید و حتی شب ها او را از خواب بیدار کنید تا شیر بخورد. در این میان بسیاری از مادرها و پدرها می پرسند که آیا حتما باید نوزاد را برای شیر خوردن از خواب بیدار کنیم؟ در پاسخ به شما می گوییم که بله. افت قند نوزاد ممکن است در خواب رخ داده و به راحتی سبب بی حالی نوزاد شود و چون خواب است شما نمی توانید علائم را تشخیص دهید. بنابراین در ماه های اول بعد از تولد حتما باید هر دو ساعت یکبار به نوزاد خود شیر بدهید و حتی اگر خواب است او را برای شیر خوردن بیدار کنید.
​

اندازه قند نرمال نوزادان نیز با بزرگ شدن و افزایش سن، افزایش پیدا می کند.

تا چند ماهگی نوزاد باید هر دو ساعت شیر بخورد؟

جواب این سوال تا حد زیادی به وزن نوزاد شما بستگی دارد. برای نوزادان نارس متخصص توصیه می کند که حتی هر یک ساعت یکبار شیر بخورد اما برای نوزادانی که زمان تولد وزن مناسبی داشته، رشد و وزن گیری خوبی دارند، متخصصان می گویند که تا پایان ماه سوم و چهارم، شیردهی هر دو ساعت یکبار کافی است و پس از آن می توانید تا حدود زیادی میل شیرخوار را در نظر بگیرید. اما توجه داشته باشید که در یک نوزاد سه ماهه، نباید بین دو وعده شیردهی بیشتر از ۴ تا ۵ ساعت فاصله باشد.

کدام نوزادان در معرض پایین بودن قند خون قرار دارند ؟

نوزادانی که احتمال ابتلای آن ها به پایین بودن قند خون بیشتر است شامل این گروه ها هستند :
– نوزادانی که از مادران مبتلا به دیابت متولد می شوند
– کودکانی که نسبت به مدت حاملگی مادرشان کوچک ترند و یا دارای محدودیت رشد هستند
– نوزادان نارس ، به ویژه آن هایی که هنگام تولد وزن کمی دارند
– نوزادانی که تحت استرس قابل توجهی متولد می شوند
– نوزادان زنانی که دارو های خاصی مانند تربوتالین مصرف می کنند
– کودکانی که نسبت به مدت حاملگی مادرشان بزرگ ترند
​

برای جلوگیری از افت قند خون نوزاد باید حتما هر دو ساعت یکبار به نوزاد شیر بدهید و حتی شب ها او را از خواب بیدار کنید تا شیر بخورد.

علل افت قند نوزادان تازه متولد شده

علل مختلف افت قند نوزادان عبارتند از:

سوء تغذیه مادر در دوران بارداری:

سوء تغذیه عامل مستقیم پایین بودن قند خون در نوزادان است.

افزایش تولید انسولین در نوزاد متولد شده از مادر دیابتی:

دیابت کنترل نشده در مادر موجب می گردد انسولین اضافی از سد جفت عبور کرده و منجر به افت قند خون نوزاد شود.

تولد زودرس:

نوزادانی که قبل از هفته سی و هفت به دنیا می آیند مستعد ابتلا به هیپوگلیسمی هستند.

بیماری های کم خونی همولیتیک پیشرفته یا ناسازگاری گروه خونی مادر و کودک:

عدم سازگاری گروه و نوع خون مادر و کودک می تواند منجر به هیپوگلیسمی شود.

نارسایی های مادرزادی و بیماریهای متابولیک از بدو تولد:

وجود اختلالات ژنتیکی و متابولیکی از بدو تولد یکی از دلایل افت قند خون در نوزادان است.

آسفیکسی هنگام تولد:

نوزادانی که هنگام تولد و در اولین ساعات پس از تولد با سطح اکسیژن پائین مواجه می شوند، مستعد ابتلا به هیپوگلیسمی هستند.

استرس سرد (شرایطی که بیش از حد سرد باشد):

هیپوترمی یا کاهش غیرطبیعی دمای بدن می تواند علت هیپوگلیسمی در نوزادان باشد.
بیماری های کبدی

عفونت ها:

در نوزادانی که مبتلا به عفونت های مادرزادی هستند یا مادر مبتلا به نوع خاصی از عفونت است، احتمال افت قند نوزاد وجود دارد.

علائم افت قند در نوزادان تازه متولد شده

ممکن است علائم افت قند نوزاد همیشه وجود نداشته باشد. معاینات بالینی دقیق و مکرر می تواند علائم قند خون پائین در نوزادان را به شرح زیر مشخص کند:

رنگ پریدگی یا تغییر رنگ پوست کبود: این رنگ پوست به دلیل کاهش ذخیره اکسیژن در بدن و خون وریدی همراه بوده و منجر به سیانوز (رنج کبود) یا رنگ پریدگی می شود.
مشکلات تنفسی از جمله توقف تنفس (آپنه): نفس های کم عمق و سریع یا صدای خرخر (ناله های خفیف)
تحریک پذیری یا احساس بی حالی
بی حالی نوزاد
شلی عضلات یا فلاپی
کم غذا خوردن یا استفراغ
مشکل در گرم نگه داشتن بدن یا هیپوترمی
لرز ، ضعف یا تشنج: هیپوگلیسمی باعث آسیب عصبی موقتی یا دائمی شامل بیهوشی یا غش، تاخیر در ملاک های (نقاط عطف) رشدی و تأخیر در رشد می شود.

توجه داشته باشید که در هنگام افت قند نوزاد الزاما تمامی این نشانه ها را نخواهید دید و ممکن است که فقط نوزاد شما بی حال شود. بنابراین اهتمام کافی در شیردهی صحیح و به موقع اهمیت بسیار زیادی دارد.
​
​

علائم افت قند خون نوزاد چیست ؟

علائم قند خون پایین ممکن است در نوزادان آشکار نباشد اما شایع ترین علائم عبارتند از :

۱. لرزش
۲. کبود رنگ بودن پوست و لب ها ( سیانوز)
۳. توقف ناگهانی تنفس (آپنه)
۴. پایین بودن دمای بدن (هایپوترمی)
۵. ماهیچه های نرم و سست (تونوس عضلانی ضعیف)
۶. کم اشتهایی
۷. کمبود تحرک و انرژی
۸. تشنج

نشانه های افت قند خون ممکن است مشابه علائم سایر مشکلات سلامتی باشد و از این که فرزندتان برای تشخیص، توسط یک ارائه دهنده مراقبت های درمانی ویزیت می شود، اطمینان حاصل کنید .

اگر نوزاد دچار هیپوگلیسمی باشد چه کاری می توان انجام داد؟

معمولاً نوزادان بلافاصله پس از تولد به طور موقت دچار هیپوگلیسمی می شوند. اگر این اتفاق رخ دهد پزشک قند خون آنها را کنترل می کند تا ببیند آیا به حالت عادی باز می گردد یا خیر. در این صورت ممکن است نیازی به درمان نباشد.
اگر نوزادی در روزها، هفته ها یا ماه ها پس از تولد علائم هیپوگلیسمی را نشان می دهد، فوراً به پزشک مراجعه نمایید.
پزشک ممکن است دادن شیر مادر، شیر خشک یا مخلوطی از گلوکز و آب برای افزایش سطح قند خون نوزاد را توصیه کند.
علائم هیپوگلیسمی در نوزادان مشابه بسیاری از بیماری های دیگر است، بنابراین کمک گرفتن از یک متخصص مهم است.

چه چیزی باعث هیپوگلیسمی در نوزاد تازه متولد شده می شود؟

دلایل مختلفی وجود دارد که نوزاد ممکن است دچار هیپوگلیسمی شود. از جمله موارد زیر است:

هیپوگلیسمی انتقالی

افت گلوکز خون یک واکنش طبیعی برای انتقال به زندگی خارج از رحم است. این به عنوان هیپوگلیسمی انتقالی شناخته می شود. تا زمانی که افت قند خون موقت و خفیف باشد، معمولاً به نوزاد آسیب وارد نمی شود.
هیپوگلیسمی انتقالی به این دلیل رخ می دهد که جنین در داخل رحم، مواد مغذی خود را جفت از طریق بند ناف دریافت می کند. درست پس از تولد، پزشک بند ناف را می‌بندد و قطع می‌کند. معمولاً وقتی نوزاد شروع به تغذیه منظم می کند، هیپوگلیسمی انتقالی به سرعت خود را اصلاح می کند. اما در برخی از نوزادان، این افت بسیار زیاد است و باعث کاهش خطرناک گلوکز خون می شود.

غذای ناکافی

برخی از نوزادان در بدو تولد غذای کافی دریافت نمی کنند. این موضوع می تواند زمانی اتفاق بیفتد که تاخیر در شیردهی وجود داشته باشد، زمانی که والدین شیردهی را زود انجام نمی دهند، یا زمانی که مشکلاتی در تامین شیر مادر وجود دارد.

درمان قند خون پایین در نوزادان

در صورتی که نگرانی خاصی بابت میزان قند خون نوزاد وجود دارد، در همان ابتدای امر مادر باید به نوزاد شیر بدهد. تغذیه با شیر مادر در صورت امکان، از بهترین¬ راه¬ های مقابله با افت قند نوزاد است. تا جایی که امکان دارد نوزاد را نزدیک به خود، ترجیحاً در تماس پوست با پوست با خود نگه دارید، به این ترتیب علاوه بر اینکه به شیرخوردن ترغیب می¬ شود، بدنش گرم شده و به این ترتیب خطر ابتلا به هیپوگلیسمی کاهش می¬ یابد. در نوزادان نارس معمولا توصیه می شود از روش مراقبت کانگورویی استفاده شود.

اگر نوزاد در گرفتن پستان مشکل دارد

ناامید نشوید و همچنان با شیر مادر تغذیه کنید. پرستار می¬ تواند در دوشیدن شیر به شما کمک کند، سپس شیر  را با شیشه شیر به نوزاد بخورانید. اگر کودک همچنان از شیرخوردن امتناع می¬ کند، پرستار می¬ تواند لوله تغذیه نرم و انعطاف پذیری را به آرامی از راه بینی به معده او وارد کند. اگرچه این مسئله برای مادر بسیار ناراحت¬ کننده است، اما دست¬ کم به این ترتیب کودک غذای مورد نیاز خود را دریافت خواهد کرد.

تغذیه با شیر دوشیده شدۀ مادر بسیار کار مناسبی است

ولی اگر نمی¬ توانید شیر زیادی بدوشید، خود را سرزنش نکنید. در بیمارستان جایگزین مناسبی برای شیر مادر مثل شیرخشک به نوزاد می¬دهند تا سطح قند خون نوزاد را بالا برده و تنظیم کنند. اگر نوزاد از شیر مادر تغذیه کند اما سطح قند خون همچنان پایین باشد، باید در خصوص استفاده از شیرخشک تصمیم ¬گیری شود. پرستار در این ¬باره با شما صحبت خواهد کرد. بهتر است بدانید بیمارستان هیچ اقدامی بدون مشورت با شما انجام نخواهد داد.

برای دوشیدن شیر کمک بگیرید

برای دوشیدن شیر از اطرافیان کمک بگیرید و مقداری از آن را ذخیره کنید. همچنین بهتر است زود به زود نوزاد را برای شیرخوردن، در آغوش بگیرید. اگر میزان قند خون بعد از شیردهی با شیر مادر همچنان کم باشد، باید به پزشک متخصص اطفال، مراجعه و در صورت لزوم محلول شکر یا گلوکز به نوزاد داد.
هرگاه میزان قند خون نوزاد ثابت شد، میتواند مجددا به تغذیه ادامه داد و قطره قند خون به تدریج کنار گذاشت.
اما اگر نوزاد به هیچ یک از درمان ¬های فوق جواب ندهد و یا هیپوگلیسمی ادامه پیدا کند، پزشک باید آزمایش های لازم را انجام دهد تا ریشه این بیماری مشخص شود.
​

پیشگیری از هیپوگلیسمی

همانطور که اعلام شد هیپوگلیسمی انتقالی بلافاصله پس از تولد طبیعی است با این حال با استفاده از برخی اقدامات می توان به کاهش خطر تبدیل هیپوگلیسمی به یک مشکل دائمی کمک کرد. از جمله اقدامات کمک کننده:

تغذیه فوری در یک ساعت اول پس از تولد
شناسایی زود هنگام نوزادان دارای خطر هیپوگلیسمی
انجام آزمایش گلوکز ۳۰ دقیقه پس از اولین تغذیه برای نوزادان دارای خطر
استفاده از مکمل های اولیه برای نوزادانی که دچار مشکلات تغذیه هستند
آزمایش گلوکز باعث پیشگیری از ایجاد هیپوگلیسمی نمی شود، با این حال با تشخیص زودهنگام، امکان درمان هر چه سریع تر را فراهم می کند. در نتیجه احتمال ایجاد عوارض کاهش می یابد.

خلاصه کلی

هیپوگلیسمی در نوزادان رایج و بلافاصله پس از تولد موقت است. با این حال، هیپوگلیسمی مداوم یا شدید بسیار جدی است. درمان سریع می تواند جان یک نوزاد را نجات دهد. اگر نوزاد علائم کلی هیپوگلیسمی را نشان می دهد، فوراً به پزشک مراجعه نمایید.
مهم است که در مورد هر راهکار با پزشک مشورت کنید.

به روزرسانی : ۲۱ فروردین ۱۴۰۱
منابع :
۱.منبع شماره ۱
۲.منبع شماره ۲
۳.منبع شماره ۳
۴.منبع شماره ۴