بررسی هورمون تستوسترون
هورمون تستوسترون
معمولاً هورمون تستوسترون به صفات مردانه نسبت داده می‌شود. این در حالی است که بدن زنان هم تستوسترون تولید می‌کند. در آزمایش تستوسترون سطح خیلی کم یا خیلی زیاد آن در مردان، نشان دهنده وجود مشکلات و بیماری‌های جدی در افراد است.
در مردان، تولید تستوسترون در بیضه‌ها صورت می‌گیرد و در زنان، تولید این هورمون بر عهده تخمدان ها است. تستوسترون در قبال ویژگی‌های بدنی از جمله رویش موهای بدن، جرم عضلانی و قدرت بدنی نقش دارد. در مردانی که دچار کمبود تستوسترون هستند، این خصیصه‌های مردانه نیز تضعیف می‌شوند. این در حالی است که زنانی با تستوسترون بالا، سطح بیشتری از این ویژگی‌ها را تجربه می‌کنند.
اگر تصور می‌کنید سطوح تستوسترون بدن شما در حد مناسبی قرار ندارند، بهتر است در فکر انجام آزمایش تستوسترون باشید. برای این منظور می‌توانید هر چه سریع‌تر با پزشک متخصص غدد و متابولیسم مشورت کنید.
آزمایش تستوسترون به چه معناست؟
اگر مشکوک به داشتن سطح غیرطبیعی هورمون هستید یا در کودکان خود متوجه بروز مشکلات در رابطه با رشد و نگران بلوغ نوجوانان خود شده‌اید، از پزشک خود در مورد آزمایش تستوسترون سوال کنید.
اگر علائم غیرطبیعی مانند ریزش مو، کاهش وزن یا آکنه را مشاهده کردید، به‌ویژه اگر زیر ۴۰ سال سن دارید ممکن است بخواهید سطح تستوسترون خود را آزمایش کنید. یک آزمایش ساده خون می‌تواند مشخص کند که کدامیک یک از شرایط زمینه‌ای، مشکلات سلامتی یا انتخاب سبک زندگی بر تولید تستوسترون شما تأثیر می‌گذارد.
مشکلات جنسی در مردان مانند کاهش میل جنسی، اختلال نعوظ و عدم باروری می‌تواند نشانه‌ی کاهش هورمون تستوسترون باشد.
آزمایش هورمون تستوسترون چه چیزهایی را اندازه‌گیری می‌کند؟
هورمون تستوسترون به دو طریق در خون جاری می‌شود و عبور می‌کند:
– هورمون تستوسترون آزاد (Free Testosterone)
که با حرف T نشان داده می‌شود تستوسترونی است که به‌هیچ‌وجه شیمیایی نبوده و به هیچ‌یک از مولکول‌های بیولوژیکی متصل نیست. کمتر از ۴ درصد از هورمون تستوسترون در خون، از نوع آزاد است.
– تستوسترون کل (Total Testosterone)
که نزدیک به ۹۸ درصد از هورمون تستوسترون را تشکیل می‌دهد، ترکیبی از تستوسترون آزاد و دو پروتئین آلبومین یا گلوبولین متصل به هورمون جنسی (SHBG) است.
تولید هورمون تستوسترون توسط هورمون لوتئینهکننده (LH) (تولید شده از غده هیپوفیز) تحریک و کنترل می‌شود. ریتم نوسانات میزان تستوسترون در خون در ساعات اولیه صبح (حدود ۴ تا ۸ صبح) به بیشترین میزان خود می‌رسد و در عصر (حدود ۴ تا ۸ بعدازظهر) به پایین‌ترین مقدار کاهش می‌یابد.
در مردان اگر سطح هورمون تستوسترون آزاد زیر ng/dl9 و سطح هورمون تستوسترون کل زیر ng/dl240 باشد، فرد دچار کمبود این هورمون است.
مشکلات جنسی در مردان مانند کاهش میل جنسی، اختلال نعوظ و عدم باروری می‌تواند نشانه‌ی کاهش هورمون تستوسترون باشد.
انجام آزمایش هورمون تستوسترون می‌تواند دلیل اختلال در دوره‌ی عادت ماهانه، عدم بارداری و رشد موهای زائد در سینه یا صورت خانم‌ها را مشخص سازد. همچنین پزشکان برای تشخیص سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) که در نتیجه افزایش تستوسترون است، آزمایش هورمون تستوسترون را توصیه می‌کنند.
پایین بودن هورمون تستوسترون در آزمایش می‌تواند به معنای مشکل و اختلال در غده هیپوتالاموس، هیپوفیز و تورمورهای فوق‌کلیوی نیز باشد.
تستوسترون در مردان، دارای وظایف متعددی است. این هورمون در تکوین دستگاه تولید مثل در مردان و اندام‌هایی از جمله بیضه‌ها و پروستات، نقشی کلیدی دارد.
هدف از انجام آزمایش تستوسترون چیست؟
هدف از آزمایش تستوسترون، ارزیابی میزان تستوسترون در خون است. سطح تستوسترون که خارج از محدوده طبیعی است می‌تواند سبب ایجاد تغییراتی در سلامت و ظاهر بدن شود. اندازه‌گیری تستوسترون می‌تواند در تشخیص شرایط پزشکی یا نظارت بر پاسخ بیمار به درمان مفید باشد:
تشخیص :
پزشکان ممکن است سطح تستوسترون را برای تعیین علت علائم افراد بررسی کنند. این آزمایش می‌تواند به شناسایی کمبود تستوسترون یا افزایش سطح تستوسترون در افراد کمک کند.
نظارت :
نظارت، نحوه پیگیری سلامت بیمار در طول زمان توسط پزشکان است. برای افرادی که در گذشته آزمایش‌های تستوسترون غیرطبیعی داشته‌اند، ممکن است از این آزمایش برای پیگیری مجدد بیماری استفاده شود.
همچنین می‌توان از آزمایش تستوسترون برای نظارت بر سلامت مردان ترنس سکشوال استفاده کرد. مردان تراجنسیتی افرادی هستند که در بدو تولد به آنها عنوان زن داده شده اما خود را مرد می‌دانند.
برخی از مردان تراجنسیتی ممکن است برای تغییر ظاهر فیزیکی و مطابقت با هویت جنسی خود، هورمون درمانی را انتخاب کنند. پزشکان ممکن است سطح تستوسترون را در این گروه از مردان کنترل کنند تا اطمینان حاصل کنند که سطح تستوسترون در سطح مشخصی حفظ می‌شود.
سطوح عادی و غیرعادی تستوسترون
سطح عادی تستوسترون در مردان بین ۳۰۰ الی ۱۰۰۰ نانوگرم در دسی لیتر است (نانوگرم/ دسی لیتر). این مقدار در زنان بین ۱۵ الی ۷۰ نانوگرم/ دسی لیتر قرار می‌گیرد. ضمناً طبیعی است که در طول عمر افراد، میزان تستوسترون بدنشان تغییر کند.
مقدار تستوسترون به صورت طبیعی و با توجه به سن افراد تغییر می‌کند. پس از ۴۰ سالگی، تستوسترون مردان به طور میانگین با نرخ حداقل ۱% در سال کاهش می‌یابد. برخی نشانه‌های تستوسترون کم از جمله ناتوانی نعوظ، به وفور در مردان بالای ۴۰ سال دیده می‌شوند. تستوسترون کم به وفور در افراد چاق فارغ از سن آنها رویت می‌شود.
شایع‌ترین بیماری مربوط به تستوسترون در مردان “هیپوگنادیسم” است. از این بیماری تحت عنوان بیماری تستوسترون کم نیز یاد می‌شود. در صورتی که یک یا چند مورد از این نشانه‌ها در شما وجود داشته باشند، سطح تستوسترون به صورت غیرعادی در حد پایینی قرار می‌گیرد.
کاهش میل جنسی
ناتوانی در دستیابی به نعوظ (اختلال نعوظ)
ناتوانی در تولید مثل (عقیم شدن)
خستگی کُلی
در زنانی که سطح تستوسترون شان بیش از حد بالا باشد، موهای روی صورت افزایش می‌یابند، لحن صداشان مردانه می‌شود و حجم پستان‌هایشان کاهش می‌یابد. تستوسترون خیلی زیاد در زنان، یکی از عوامل بروز آکنه تلقی می‌شود.
یک علت بالقوه تستوسترون بیش از حد در زنان، سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) است. PCOS در باردار شدن اختلال ایجاد می‌کند و با چرخه قاعدگی تداخل خواهد داشت.
سطوح عادی و غیرعادی تستوسترون در بچه ها
سطوح تستوسترون بیش از حد بالا یا پایین در مردان و زنان می‌تواند نشانه‌ای از سایر مشکلات جسمانی باشد. بالا بودن سطح تستوسترون، نشانه‌ای از سرطان تخمدان یا بیضه است. سطوح پایین تستوسترون نشان دهنده وجود یک بیماری مزمن یا آسیب‌دیدگی غده هیپوفیز است. وظیفه این غده آزادسازی هورمون‌ها است.
در پسربچه‌ها و دختربچه‌ها معمولا علائم تستوسترون غیرعادی شدیدتر هستند. آزمایش تستوسترون برای پسران و دخترانی که رشد خوبی نداشته‌اند یا بچه‌هایی که والدینشان متوجه تأخیر بلوغ در آنها شده‌اند تجویز می‌شود.
پسرانی با سطح کم تستوسترون رشد آهسته‌ای را تجربه می‌کنند. هیچ گونه مویی روی صورت آنها رشد نمی‌کند و عضلاتشان به خوبی توسعه نمی‌یابند. دخترانی با تستوسترون بالا نیز دچار تأخیر در قاعدگی می‌شوند یا موهای بیش از حدی روی بدنشان رشد می‌کند. پسرانی با تستوسترون زیاد در سنین پایین و با شدت زیاد وارد دوران بلوغ می‌شوند.
تستوسترون هورمون جنسی اصلی در مردان (آندروژن) است. این هورمون مسئول بروز صفات جسمی (فیزیکی) مردانه است.
هدف از انجام تست چیست؟
هدف از انجام این آزمایش عبارتست از:
ارزیابی عملکرد هورمون های مترشحه از غدد جنسی (بیضه و تخمدان)
در زنان:
کمک به تشخیص علت پرمویی، سندروم تخمدان پلی کیستیک و بروز صفات ثانویه جنسی مردانه (ویریلیزاسیون: پرمویی، قاعدگی نامنظم، ویژگی های مردانه، بم شدن صدا، و …)
در مردان:
کمک به تشخیص علت اختلال نعوظ یا ناباروری و همچنین بررسی عملکرد بیضه در شرایط بالینی که پروتئینهای متصل شونده به تستوسترون، ممکن است تغییر یابند (مانند چاقی ، سیروز کبدی، اختلالات تیروئید)
در کودکان:
کمک به تشخیص علت بروز دستگاه تناسلی مبهم، بلوغ جنسی دیررس و یا زودرس
تستوسترون هورمون جنسی اصلی در مردان (آندروژن) است. این هورمون مسئول بروز صفات جسمی (فیزیکی) مردانه است. اگرچه تستوسترون یک هورمون جنسی مردانه محسوب می شود، اما هم در خون مردان و هم در خون زنان وجود دارد. تستوسترون عمدتاً توسط سلولهای لیدیگ بیضه های مرد تولید می شود. همچنین توسط غدد فوق کلیه مردان و زنان و به مقدار خیلی کم توسط تخمدان ها در زنان تولید می گردد.
تستوسترون در مردان موجب بروز صفات ثانویه جنسی از جمله بزرگ شدن آلت تناسلی، رشد موهای زاید بدن، رشد عضلات و بم شدن صدا می شود. این هورمون در پسران طی دوران بلوغ و در مردان بالغ به مقدار زیادی وجود دارد تا میل جنسی را تنظیم نموده و توده عضلانی بدن را حفظ نماید. تستوسترون در زنان به استرادیول (هورمون جنسی اصلی زنان) تبدیل می شود.
تولید هورمون تستوسترون توسط هورمون LH (تولید شده از غده هیپوفیز) تحریک و کنترل می شود.
ریتم نوسانات میزان تستوسترون در خون روزانه است که در ساعات اولیه صبح (حدود ۴ تا ۸ صبح) به بیشترین میزان خود رسیده و در عصر (حدود ۴ تا ۸ بعد از ظهر) به پایین ترین مقدار خواهد رسید. همچنین مقدار آن پس از ورزش افزایش یافته و با افزایش سن کاهش می یابد.
تفسیر آزمایش تستوسترون در زنان و مردان بالغ
میزان نرمال تستوسترون در زنان و مردان با توجه به سن می‌تواند متغیر باشد. به طور کلی با افزایش سن، سطح آن در بدن مردان کاهش خواهد یافت. با کاهش سطح تستوسترون، مردان با اختلالاتی مانند کاهش میل جنسی و ناتوانی نعوظ مواجه می‌شوند. همچنین مردانی که اضافه وزن دارند، کاهش تستوسترون را بیشتر احساس خواهند کرد.
میزان تستوسترون بیش از حد پایین در مردان
اگر میزان تستوسترون در آزمایش خون مردان بیش از حد پایین باشد، در این صورت بروز علائم زیر دور از انتظار نخواهد بود:
مشکلات ناباروری
کم شدن میل جنسی
اختلالات نعوظ
در این حالت اصطلاحا گفته می‌شود، فرد دچار هیپوگنادیسم (کم کاری غده‌های جنسی) شده است. در مقابل هیپوگنادیسم، هایپرپلازی مادرزادی غده فوق کلیوی (CAH) را نیز داریم. این بیماری سبب می‌شود تا تستوسترون بیش از حد در بدن وجود داشته باشد. از نشانه‌های بارز این بیماری می‌توان بزرگ بودن بیش از حد آلت تناسلی اشاره کرد.
اگر سطح آزمایش هورمون تستوسترون در زنان بالا باشد، خود را با علائم زیر نشان خواهد داد:
پرمویی
صدای مردانه
بروز جوش و آکنه
اختلال در سیکل قاعدگی
سندروم تخمدان پلی کیستیک که تحت عنوان pcos از آن یاد می‌شود.
تستوسترون در مردان موجب بروز صفات ثانویه جنسی از جمله بزرگ شدن آلت تناسلی، رشد موهای زاید بدن، رشد عضلات و بم شدن صدا می شود.
بالا یا پایین بودن سطح تستوسترون در دختران و پسران نابالغ می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات بلوغ باشد. برای مثال پسران جوانی که با کاهش این هورمون مواجه هستند، صفات مردانه در آنها کمتر دیده می‌شود. در این صورت لازم است با متخصص غدد مشورت داشته باشید.
بالا بودن سطح هورمون تستوسترون در دختران جوان نیز می‌تواند منجر به اختلالات سیکل قاعدگی شود.
آزمایش هورمون تستوسترون چگونه انجام می‌شود؟
بررسی سطح هورمون تستوسترون، از طریق یک آزمایش خون ساده صورت می‌گیرد. این آزمایش معمولاً در فرصت صبحگاهی، هنگامی که مقدار تستوسترون در بالاترین حد قرار دارد انجام می‌شود.این آزمایش نیاز به ناشتایی ندارد.گاهی اوقات باید این تست را مجدداً انجام داد، تا صحت نتایج تأیید شود.
برخی داروها، که منجر به افزایش غیرواقعی سطح هورمون تستوسترون می‌شوند.
ممکن است پزشک از شما بخواهد که قبل از انجام آزمایش، مصرف هرگونه داروی تجویزی که به صورت بالقوه روی میزان تستوسترون تاثیرگذار هستند را متوقف نمایید. برخی داروها، که منجر به افزایش غیرواقعی سطح تستوسترون می‌شوند عبارتند از :
استروئیدها (که پس از قطع مصرف، مقدار تستوسترون سریعاً کاهش می‌یابد)
باربیتوراتها
داروهای ضد انعقاد خون
درمان‌های مبتنی بر آندروژن یا استروژن
برخی داروها، که منجر به کاهش سطح هورمون تستوسترون می‌شوند.
برخی داروها، از جمله مواد افیونی، میزان هورمون تستوسترون را به صورت مصنوعی پایین می‌آورند. در صورتی که هر یک از داروهای فوق را مصرف می‌کنید، پزشک را در جریان بگذارید. آنها تضمین می‌کنند که نتایج آزمایش تستوسترون از بیشترین دقت ممکن برخوردار باشند.
معاینه بدنی
پزشک این قدرت را دارد که با توجه به علائم بیمار، دستور انجام برخی معاینات بدنی را بدهد. اگر پزشک متوجه علائم زیر در افراد مذکر شود، آنگاه درخواست معاینه بدنی را خواهد داد :
از دست رفتن موی صورت
کاهش وزن
نشانه‌هایی از ژنیکوماستی، افزایش غیرعادی اندازه بافت پستان
افزایش غیرعادی وزن
برای افراد مؤنث، پزشک در صورت مواجهه با علائم زیر، درخواست معاینه بدنی را می‌دهد :
جوش‌های غیرعادی در ناحیه صورت
رشد غیرعادی مو در مجاورت لب‌ها یا گونه (هیرسوتیسم)
نازک شدن غیرعادی مو، یا کچل شدن سر
بررسی سطح تستوسترون، از طریق یک آزمایش خون ساده صورت می‌گیرد.
کیت‌های آزمایش خانگی
کیت‌های آزمایش خانگی هورمون تستوسترون، توسط چند شرکت به صورت گسترده به بازار عرضه شده‌اند. این کیت‌های آزمایشی، از بزاق برای ارزیابی سطح هورمون‌های بدن استفاده می‌کنند. پس از انجام آزمایش، نمونه‌ها برای بررسی‌های تکمیلی به آزمایشگاه فرستاده می‌شوند.
مطالعات متعدد، از جمله مطالعه‌ای که روی تقریباً ۱۵۰۰ مرد بین سنین ۲۰-۲۹ سال انجام شده است، این نکته را تأیید نموده‌اند که بزاق، اندازه گیری نسبتاً دقیقی از میزان تستوسترون خون ارائه می‌دهد. این روش به طور خاص برای تشخیص هیپوگنادیسم در مردان مفید واقع می‌شود.
البته واقعیت این است که برخی منابع تحقیقاتی معتبر اذعان داشته‌اند که آزمایش مبتنی بر بزاق، چندان قابل اطمینان نیستند. این منابع علمی اعتقاد دارند که آزمایش‌های مکمل، از جمله آزمایش سرم خون، امری ضروری برای تضمین دقت آزمون‌های بزاق هستند.
چه عواملی باعث تداخل و ایجاد نتایج کاذب در انجام تست می‌شود؟
مصرف الکل در مردان ممکن است مقدار تستوسترون را کاهش دهد.
استروژن تراپی ممکن است مقدار تستوسترون را افزایش دهد.
داروهایی که ممکن است موجب افزایش مقدار تستوسترون شوند عبارتند از داروهای ضد تشنج، باربیتوراتها، استروژن ها و داروهای ضد بارداری خوراکی.
داروهایی که ممکن است باعث کاهش مقدار هورمون هورمون تستوسترون شوند شامل آندروژن ها، دگزامتازون، دی اتیل استیل بسترول، دیگوکسین، کتوکونازول، فنوتیازین، اسپیرونولاکتون و استروئیدها هستند.
بیماری‌ها و عوامل موثر در سطح هورمون تستوسترون
مصرف الکل
سن
سیگار کشیدن
سندروم کالمن،نونان،متابولیک
استرس
مصرف داروهای ضد افسردگی و مسکن
انواع سرطان‌ها و شیمی‌درمانی
غلظت خون
هایپرپلازی مادرزادی آدرنال
تومور تخمدان
علائم کم بودن سطح هورمون تستوسترون در مردان
همانطور که می‌دانید، کم و زیاد شدن سطح هورمون تستوسترون در زنان و مردان و دختران و پسران در سن رشد تاثیر زیادی می‌گذارد و گاهی باعث بیماری‌هایی نیز می‌شود.
علائم سطح هورمون تستسترون پایین در مردان عبارتند از:
میل جنسی کم
مشکل در نعوظ
توسعه بافت پستان
مشکلات باروری
ریزش مو
استخوان ضعیف
از دست دادن توده عضلانی
بلوغ دیررس
مشکلات پروستات
علائم بالا بودن سطح تستوسترون در زنان
رشد بیش از حد مو در بدن و صورت
بم شدن صدا
بی‌نظمی در قاعدگی
آکنه
افزایش وزن
پستان کوچکتر
در حال حاضر، طیف وسیعی از گزینه‌های درمانی در دسترس هستند.
چگونه می‌توان سطوح غیرعادی هورمون تستوسترون را درمان کرد؟
اگر گمان می‌برید مقدار تستوسترون بدن شما در حد غیرعادی قرار گرفته است، یا در دوران کودکی با مشکل رشد بدنی دست به گریبان بودید، لزوم انجام آزمایش تستوسترون را با پزشک خود در میان بگذارید. در حال حاضر، طیف وسیعی از گزینه‌های درمانی در دسترس هستند.
شایع‌ترین درمان به کار رفته برای تستوسترون کم، درمان جایگزینی تستوسترون (TRT) است. در این روش، ماده جایگزین به صورت تزریقی، داروی پوستی، یا ژل موضعی حاوی تستوسترون اعمال می‌شود. وظیفه این ماده، جایگزینی تستوسترونی است که بدن از آن محروم شده است.
علیرغم اینکه این درمان رواج دارد، اما TRT با یک سری مخاطرات و عوارض جانبی هم همراه است.
این مشکلات عبارتند از :
وقفه تنفسی در خواب
آکنه
ایجاد لخته‌های خونی
هایپرپلازی خوش خیم پروستات یا رشد پروستات
افزایش بالقوه خطر حمله قلبی یا سکته
در صورتی که داروها یا مکمل‌هایی مصرف می‌کنید (همچون استروئیدها)، که به صورت بالقوه اثر غیرعادی را روی میزان هورمون تستوسترون به جا می‌گذارند، ممکن است پزشک از شما بخواهد که مصرف آنها را متوقف کنید، یا داروهای جایگزینی را به شما توصیه کند.
همچنین پزشک به شما توصیه می‌کند که تغییراتی در سبک زندگی خود بدهید. هدف این است که سطوح هورمون تستوسترون را در حد متعادل‌تری قرار بدهید. انجام تمرینات ورزشی برای عضله سازی و کاهش وزن به شیوه صحیح و از طریق تغییرات در رژیم غذایی، از جمله این اقدامات محسوب می‌شوند.
به روز رسانی : ۱ خرداد ۱۴۰۱
منابع :
۱.منبع شماره ۱
۲.منبع شماره ۲
۳.منبع شماره ۳
